Charakterystyka hodowlana drzew leśnych (26)

U p a ł y, s u s z e. Na zwięzłych glebach świerk jest wrażliwy na susze. Młode świerki, szczególnie na podłożu wapiennym, są bardzo zagrożone. Wysokie temperatury mogą powodować pęknięcia strzały.

Przymrozki. Jest on wrażliwy na wiosenne, spóźnione przymrozki, jednak, jak to twierdzi Myczkowski (1977), pojawy te związane są albo z siedliskami subalpejskimi, albo z inną wyżynno-niżową granicą rozsiedlenia świerka. Szkody te mają miejsce jednak wyłącznie na glebach lekkich, piaszczystych, o zmiennych amplitudach termicznych oraz wilgotnościowych.

Wrażliwość na zanieczyszczenia przemysłowe

Świerk należy do gatunków wrażliwych na ozon (tab. 8), i bardzo wrażliwych na dwutlenek siarki i fluorowodór (tab. 5 i 7) (Akkermann 1987). Według Kruczyńskiego (1976) jest on gatunkiem średnio odpornym na związki fluoru. Gatunek ten jest średnio wrażliwy na oddziaływanie tlenków azotu (tab. 16). Gre-szta (1983 a i b) uznaje świerk obok modrzewia i sosny za mniej wrażliwy gatunek na pyły ołowiowo-miedziowe i stosunkowo mało odporny na pyły kad-mowo-ołowiowo-cynkowe wprowadzone do gleby.

Tabela 16

Względna odporność drzew na tlenki azotu (Grcszta 1987)

Grupy
Gatunki względnie odporne I	Gatunki średnio wrażliwe 11	Gatunki wrażliwe III
Fagus syhatica Picea glauca Pinus monlana Pinus nigra Quercus robur Robinia pseudoacacia Ta.rus baccata Tilia cordata Ul mus glabra	A bies alba Acer platanoides Picea abies Picea pungens	Betula verrucosa Carpinus betulus Fagus syhatica var. atropurpurea Larix decidua Larix leptolepis Malus sp. Pyrus communis Tilia sp. Tilia platyphyllos

W badaniach przeprowadzonych przez wyżej cytowanego autora mniejsze przyrosty wysokości niż świerk z gatunków iglastych wykazała tylko jodła. Świerk cechował się ponadto najmniejszą przeżywalnością. Jest on też bardzo wrażliwy na zawartość soli (NaCI) w glebie (tab. 9).

Na terenach oddziaływania przemysłu należy go wprowadzać wyjątkowo do strefy słabych lub średnich zagrożeń (Zasady hodowli lasu 1988), ulega bowiem uszkodzeniom jako gatunek nieodporny (tab. 10) (Greszta 1987).

Warto również zwrócić uwagę na korelację odporności świerka na imisje i susze; badania obu rodzajów odporności wykazały pozytywną korelację. Klony świerka, mało wrażliwe na imisje przemysłowe, są względnie odporne na susze. Tracą one później igły w trakcie więdnięcia i lepiej wytrzymują okresy suszy niż świerk nieodporny na zanieczyszczenia powietrza (Klein 1980).

Ozon powoduje m.in. spadek biomasy drobnych korzeni (Veiss, Agcger 1986).

Zamieranie

Objawy obumierania świerka obserwowane od 1980 roku są podobne do objawów obumierania sosny. Główny rodzaj uszkodzeń to chloroza igliwia, narastająca wraz z wysokością nad poziom morza, lecz także pojawiająca się na nizinach i w niższych partiach gór. Zaobserwowano ją też w drzewostanach świerkowych oddalonych od centrów przemysłowych, gdzie zawartość siarki była mniejsza w igliwiu żółtym niż zielonym. Występowanie chlorozy tłumaczy się wypłukiwaniem substancji pokarmowych, a to głównie: Mg, Ca, Zn, K i Mn. Przypuszcza się także, że przyczyną chlorozy jest ozon i kwaśne opady. Ozon bezpośrednio oddziałuje na metabolizm energetyczny drzew (osłabia ich błony komórkowe), natomiast kwaśne deszcze i mgła sprzyjają wypłukiwaniu podstawowych substancji pokarmowych (Czereyski 1988, Laskowski 1989).

3. Wzrost i produkcyjność

Świerk w pierwszych latach życia rośnie stosunkowo wolno. W wieku 5 lat osiąga przeciętnie wysokość około 35-40 cm. W następnym 5-leciu przyspiesza znacznie przyrost wysokości, dorastając w wieku 10 lat do 140-180 cm (Dengler 1944, Pogrcbnjak 1968). Według Biihlera (1918) świerk w wieku 11 lat dorasta do 110 cm. Szymański (1982) stwierdził, że w warunkach boru mieszanego świeżego omawiany gatunek osiągnął w wieku 10 lat około 100 cm (tab. 11 i 12).

W pierwszym dziesięcioleciu świerk rośnie wolniej niż buk (Dengler 1944). Okres pełni wzrostu na wysokość trwa od 8 do 32 roku życia, z kulminacją w wieku około 23 lat (Assmann 1968). Tempo wzrostu uzależnione jest w decydującej mierze od pochodzenia. I tak np. w warunkach krynickich (doświadczenia IUFRO 64/68) najlepiej przyrastającym pochodzeniem z Polski w wieku 15 lat był świerk z Ujsołów (średnia wysokość większa o +2,90 odchylenia standardowego od średniej wysokości świerków polskich pochodzeń), a następnie: Radomia (+2,64), Kumiałek (+2,58), Olecka (+2,35), Bystrej (+2,33) i Istebnej (+2,17). Do najsłabiej rosnących należał m.in. świerk ze Stronia Śląskiego (-2,90) i Zakopanego (-1,05) (Bałut 1984).