Charakterystyka hodowlana drzew leśnych (86)

2. Wymagania siedliskowe

Klimat

Olsza czarna rozwija się dobrze w klimacie umiarkowanym i ciepłym (średnie temperatury roku od 4,0 do 7,5°C i opady 400-700 mm). Lubi wilgotne powietrze. Jest ona gatunkiem mrozoodpomym, znosi temperatury poniżej -40°C; absolutne minimum dla tego gatunku wynosi -49°C (Pancer-Koteja, Zarzycki 1980).

Światło

Należy do drzew znoszących w młodości lekkie ocienienie, lepiej niż modrzew europejski, brzoza brodawkowata czy sosna. Nie rośnie jednak nigdy pod okapem innych drzew. W pierwszych latach życia odpowiada jej osłona górna, później jednak wykazuje bardzo szybki wzrost tylko przy dużym dostępie światła (Tyszkiewicz, Obmiński 1963).

Temperatura

Ma ona skromne wymagania cieplne i jest wytrzymała na skrajnie niskie temperatury zimowe. W zmrozowiskach lub odsłoniętych stanowiskach naloty i podrosty olszowe cierpią od przymrozków wiosennych, a także od suchych, chłodnych wiatrów w okresie budzenia się do wegetacji (Tyszkiewicz, Obmiński 1963).

Wilgotność

Olsza czarna ma wysokie wymagania pod względem wilgotności powietrza i gleby (ryc. 22). Znosi dużą wilgotność najlepiej spośród naszych gatunków. Dla dobrego wzrostu wymaga wody przepływowej, ale może też występować na terenach z wodą zastojową, unika terenów suchych (Materiały ETH, Wło-czewski 1968).

Gleba

Jest ona drzewem terenów nadrzecznych i obniżeń, typowych dla bagien. Obumiera na torfach wysokich (brak składników pokarmowych), unika gleb piaszczystych i wapiennych. Najlepiej udaje się na próchniczych, stale świeżych, aż do mokrych, głębokich glebach gliniastych z dostępnymi wodami gruntowymi; znosi dobrze zatapianie.

Olsza czarna zajmuje gleby, których cechą jest z reguły duże uwilgotnienie. Dla dobrego wzrostu wymaga wody przepływowej, gleb głębokich, organogeni-cznych. Na glebach torfowo-murszowych, gytiowo-murszowych i murszowo-mineralnych występuje w olsie jesionowym z jesionem, wiązem i brzozą omszoną; na torfach niskich gytiowo-murszowych i murszowo- glejowych w olsie rośnie z jesionem, świerkiem i brzozą omszoną. Olszyny rosną także na madach, przy rzekach i strumieniach oraz na glebach brunatnych z dębem szypułkowym,

grabem i jesionem. Wiosną teren występowania olszy czarnej jest często zalany wodą.

Olsza czarna jest wrażliwa na przesuszenie. Skład mechaniczny gleb ma dla niej mniejsze znaczenie, rośnie ona bowiem na glebach torfiastych i piaszczy-sto-gliniastych oraz na lekkich glinach. Rośnie zarówno na glebach bezwęgla-nowych, jak i zasobnych w węglan wapnia, ale unika gleb kwaśnych (Pancer--Koteja, Zarzycki 1980).

Siedliskowe typy lasu

W środkowych i dolnych biegach rzek, nad jeziorami i w zagłębieniach terenu olsza czarna jest jednym z głównych gatunków na siedliskach lasu mieszanego bagiennego, olsu i olsu jesionowego. Charakter domieszki produkcyjnej może pełnić na siedliskach: lasu łęgowego, lasu mieszanego wilgotnego i lasu wilgotnego. Jako cenna domieszka pomocnicza jest wprowadzana na siedliskach boru: wilgotnego, bagiennego, mieszanego wilgotnego, mieszanego bagiennego oraz lasu mieszanego wilgotnego i lasu wilgotnego (Zasady hodowli lasu 1988).

Zagrożenia abiotyczne

Olsza czarna ulega często szkodom od śniegu i sadzi, powodujących złamania wierzchołka i wygięcia pnia. Młode olsze cierpią niekiedy od późnych przymrozków. Jest wrażliwa na upały i susze (Materiały ETH).

Wrażliwość na zanieczyszczenia przemysłowe

Olsza czarna jest uznawana za gatunek mniej wrażliwy na zanieczyszczenia powietrza HF (Akkermann 1987, Greszta 1987) (tab. 7), wrażliwy (grupa II) na SO2 (tab. 6) i bardzo wrażliwy na działanie amoniaku (Pancer-Koteja, Zarzycki 1980). Wykazuje natomiast pewną odporność na zanieczyszczenia pyłowe zawierające metale ciężkie. I tak wypady sadzonek tego gatunku stwierdzono dopiero przy 8% zawartości pyłów ołowiowo-miedziowych, a więc podobnie jak i dąb szypułkowy, który wykazał jednak większą przeżywalność, osiągając jednocześnie lepsze przyrosty wysokości (Greszta 1983a i b). Od obu wyżej wymienionych gatunków mniej odporne, spośród drzew liściastych, okazały się buk i jawor.

Olsza czarna jest także stosunkowo odporna na pyły kadmowo-ołowiowo-cynkowe (próg toksycznego oddziaływania wystąpił między 1 a 3% pyłów w glebie). Dla dębu szypułkowego granica ta wynosi 5%, a w przypadku buka i jawora poniżej 1% pyłów wprowadzonych do gleby.

W środowiskach silnie skażonych działalnością człowieka jest ona wrażliwa na zasolenie (Pancer-Koteja, Zarzycki 1980) (por. też tab. 9). W praktyce stosowana jest do zazieleniania hałd, terenów zniszczonych mechanicznie i terenów poprzemysłowych. W zalesieniach i przebudowie zalecana do szerokiego stosowania na wilgotnych siedliskach z uwagi na odporność na uszkodzenia w rejonach przemysłowych (tab. 10) (Greszta 1987).