Charakterystyka hodowlana drzew leśnych (90)

XVI. BRZOZA BRODAWKOWATA — Betula verrucosa Ehrh.

W Polsce rodzaj Betula reprezentowany jest przez siedem gatunków. Pięć z tych gatunków (fl. narta L., B. humilis Schrenk, B. oycoviensis Bess., B. carpatica W.K. i B. obscura Kotula) osiąga w Polsce granicę zasięgu lub rośnie tylko na pojedynczych, izolowanych stanowiskach (Browicz 1979, Zarzycki 1979). Pozostałe dwa gatunki o znaczeniu gospodarczym, B. verrucosa Ehrh. i B. pubes-cens Ehrh., mają charakter przechodni i rozprzestrzenione są na obszarze całego kraju.

Brzoza omszona nie należy do gatunków tak pospolitych jak brzoza bro-dawkowata i odgrywa mniejszą rolę w gospodarce leśnej.

1. Występowanie

Występuje w całej Europie (ryc. 32), na północy dochodzi do 64-65° szerokości geograficznej, na południu rośnie na Półwyspie Apenińskim, w Serbii, Rodopach i dalej w Małej Azji, Armenii oraz na Kaukazie. Na wschodzie sięga aż do Japonii, a na zachodzie do Atlantyku, Wielkiej Brytanii i Portugalii (Materiały ETH, Svoboda 1957). W górach dochodzi do wysokości 1950 m npm (Tessin), 2000 m npm (Bergell) i 2176 m npm (Etna) (Materiały ETH).

Optymalne warunki wzrostu znajduje w chłodnym i wilgotnym klimacie krajów nadbałtyckich i wykształca tu jednogatunkowe drzewostany. W Polsce występuje na terenie całego kraju. W górach rośnie w reglu dolnym, rzadziej w górnym. Przebieg górnej granicy brzozy brodawkowatej jest zbliżony do brzozy omszonej (np. Polica 1300 m npm, Gorce 1270 m npm, Tatry 1190 m npm).

Dużą wartość ze względu na drewno Czeczotowate ma karelska odmiana B. verrucosa var. carelica (Merklin) Hejtmanek (brzoza karelska). U nas występuje tylko w Paśmie Lubania, w Gorcach (góra Marszałek; 500-700 m npm) i Beskidzie Sądeckim (góra Ostra k. Życzanowa; 500-600 m npm) (Browicz 1979).

2. Wymagania siedliskowe

Analizując wymagania ekologiczne brzozy brodawkowatej i omszonej, blisko ze sobą spokrewnionych, należy mieć na uwadze to, że pierwsza jest diploidem (2n = 28), a druga tetraploidem (2n = 56) (Zarzycki 1979).

Klimat

Brzoza brodawkowata znosi gorące letnie upały i bardzo mroźne zimy. Wykazuje cechy gatunku dostosowanego do klimatu kontynentalnego (Materiały ETH).

Światło

Jest gatunkiem wybitnie światłożądnym (tab. 3 i 4). Rozwija się i wzrasta w pełnym świetle. Względne minimum, przy którym młode brzozy mogą się rozwijać, wynosi: według Lyra, Polstera i Fiedlera (1967) 12-15% pełnego światła, a według Bezaćinsky’ego (1969) 11-14,2%.

Temperatura

W porównaniu z brzozą omszoną jest bardziej wymagająca pod względem warunków termicznych gleby i powietrza (patrz występowanie), wykazuje szeroką amplitudę co do wymagań termicznych (Zarzycki 1979).

Wilgotność

Ma ona podobne wymagania jak sosna, lecz nie rośnie na glebach bardzo suchych i bardzo mokrych (Włoczewski 1968). Według niektórych źródeł (Materiały ETH) jest mniej wymagająca pod względem wilgotności od sosny zwyczajnej, wdziera się w południowo-europejskie stepy. Najlepiej rośnie na glebach umiarkowanie wilgotnych, lecz na słabo wilgotnych może także być gatunkiem dobrze przyrastającym.

Brzoza brodawkowata nie znosi wysokiego poziomu wody gruntowej, mimo że należy do gatunków bardzo dużo transpirujących, nawet więcej niż najsilniej transpirujący wśród drzew iglastych modrzew, co przyczynia się do wysuszenia gleby (Tyszkiewicz, Obmiński 1963) (ryc. 22).

Na glebach wilgotnych w zmieszaniu z innymi gatunkami liściastymi brzoza może wykształcić dobrze oczyszczone pnie, dostarczające cennego drewna (Włoczewski 1968).

Gleba

Brzoza brodawkowata może rosnąć na glebach mineralnych i organogeni-cznych. Najczęściej jednak występuje na glebach lekkich, umiarkowanie wilgotnych, niezbyt suchych, głównie zaś na piaskach gliniastych. Na glebach bardzo ubogich, suchych oraz kwaśnych i podmokłych przyjmuje postać krzewiastą, unika rędzin.

Charakteryzuje się szeroką amplitudą pod względem odczynu i zasobności gleby w azot (Zarzycki 1979).

Przy wysokim poziomie wody gruntowej, na siedliskach umiarkowanie ubogich ustępuje brzozie omszonej.

Zagrożenia abiotyczne

Obie brzozy są odporne na mróz, należą do drzew pionierskich. Rozwijające się ich pąki znoszą temperaturę do -4°C. Brzozy mogą cierpieć od okiści tylko wówczas, gdy są w pełni ulistnione. Na upały i susze są wrażliwe jedynie w pierwszym roku życia. Nie należą do zbyt odpornych na wiatry, szczególnie w warunkach płytkiego ukorzenienia (Materiały ETH).