Drzewo życia6

jednak w micie przypuszczalna zamiana Smoka na Diabła dokonała się dość skutecznie, o tyle w wierzeniach codziennych, odnoszących się do aktualnie istniejącej rzeczywistości, obserwujemy nie tyle zamianę, co przemieszanie postaci. Na tej płaszczyźnie współistnieją diabły, węże i smoki.

Istoty władające piorunami

Wspomnieliśmy o istocie piorunowładnej. Wymaga ona osobnego omówienia, gdyż prócz tego, że odgrywa ważną rolę w utrzymywaniu życia na ziemi, jest również dość dobrym przykładem umożliwiającym prześledzenie procesu podstawiania postaci chrześcijańskich w miejsce dawnych — ludowych. Rozpocznijmy od wierzeń nazywanych tu codziennymi.

Zwalczanie smoków i diabłów przypisywano zwykle św. Eliaszowi lub Bogu, ale na niektórych terenach Słowiańszczyzny funkcje te pełniła tajemnicza istota zwana „Zmijem”. Od razu trzeba powiedzieć, że nie jest to bynajmniej męski odpowiednik żmii (jak wie-my — społeczności chłopskie utożsamiały ją z wężem), choć zbieżność ich nazw, przy zupełnej odmienności natury, jest zastanawiająca.

Nazwę „Żmij” znały wszystkie ludy słowiańskie i wszystkie określały nią latającą ognistą istotę, utożsamianą z błyskawicami i wszelkimi innymi ognistymi zjawiskami obserwowanymi na nieboskłonie. Żmija uważano za opiekuna dobrobytu i ogniska domowego, posiadającego moc wzniecania pożarów za niewłaściwe traktowanie go przez ludzi.

Tylko z południowej Słowiańszczyzny posiadamy wiadomości, że wyobrażano go sobie jako istotę antropo-morficzną, różniącą się od zwykłego człowieka wyra-

39