DSC00453 (18)

STRATEGIA POWIEŚCI TENDENCYJNEJ¹

I

Dokonana przez Orzeszkową w roku 1879 charakterystyka własnego warsztatu pisarskiego w jednym punkcie zwłaszcza stanowiła podsumowanie pewnego istotnego aspektu całego dorobku pierwszego dziesięciolecia jej twórczości — odżegnanie się od „egipskiej” drobiazgowości studiów psychologicznychV analizujących jedną istotę ludzką, określa trafnie koncepcję bohaterów, występujących w jej „ludnych” zazwyczaj powieściach. Jedynym wyjątkiem od tej reguły może być pod pewnym względem powieść W klatce, gdzie celem autorki było zarysowanie osobowości kobiecej, uznanej za „niezwykłą”, interesującą przez kapryśność i nieobliczalność jej reakcji psychicznych, , przez splątanie szlachetnych porywów i zgubnych narowów damy. I w tym utworze jednak pani Kameleon nie zajmuje w sposób wyłączny pierwszego planu powieści, a psychologiczna

429

1

Problemowi pozytywistycznej powieści tendencyjnej poświęcono dotychczas niewiele uwagi. R. Kapłanowa (W sprawie tendencji w powieści realistycznej, w: Prace ofiarowane Kazimierzowi Wóycickiemu, Wilno 1937, s. 467—482) rozważała funkcję tezy jako elementu organizującego strukturę utworu na bardzo różnorodnym materiale przykładowym; kilka ogólnych uwag o powieści polskiej lat sześćdziesiątych wypowiedziała T. Cieślikowska, Problem tendencyjnej powieści, „Prace Polonistyczne”, seria XVI, Łódź 1960, s. 139—130; pewien materiał podsuwa badaczowi twórczości Orzeszkowej referat L. Silbersteinu Literdrnl manyra El. Orzesz-szkov6, w: Księga referatów (II Międzynarodowego Zjazdu Slawistów). Sekcja II. Historia Literatury, Warszawa 1934, s. 144—148.