DSC02762

^w teologii podstawowym problemem metodologicznym stało się wypracowanie takich zasad, które umożliwiałyby przystosowanie poszczególnych twierdzeń do obowiązującej wykładni Słowa objawionego w Biblii. Systemowy wykład św. Tomasza wydaje się najdoskonalszą realizacją tych trudnych do pogodzenia kwestii. Nie ma tu oczywiście miejsca na prezentację nawet pobieżną rozbudowanego systemu filozoficznego Akwinaty, skupimy się więc tylko na interesującym nas zagadnieniu. Aby było ono zrozumiałe, trzeba jednakże zarysować choćby w skrócie sposób myślenia św. Tomasza.

Autor Summy Teologicznej próbował opracować model teologii racjonalnej. Człowiek poznaje prawdę wyłącznie poprzez rzeczywistość zmysłową, jak u Arystotelesa, w rzeczach Boskich kieruje się jednak zasadami danymi mu przez Boga w Piśmie Świętym. Dedukcja logiczna oraz operowanie sylogi-zmami, wiodące od nieznanego ku znanemu, to postępowanie metodycznie uprawnione w zakresie teologii, która pozwala umacniać, rozświetlać i przenosić dalej wiarę do prostego ludu. Dowodzenie w sposób rozumowy prawd wiary stanie się wkrótce wyzwaniem dla wielu teologów. Dylemat epoki, czy teologia powinna opierać się wyłącznie na wypracowanych przez wieki sposobach egzegezy objawienia biblijnego, czy też włączyć w ro metody rozumowe - Akwinata rozwiązuje pozytywnie, aprobując wielość Tóg poznania, w tym prawdy dowiedzione rozumowo. Nieskończoność stan •> jedno z tych pojęć, które spajają myśl filozoficzną i teologiczną św. Tomasz:.' pomimo jego wysiłku oddzielenia obu dziedzin. Łączy się w nierozerwalny v    z pojęciem

wieczności, stworzenia i hierarchii bytów, dotykając węzłowych zagadnień średniowiecznej teologii i kosmologii.

Badacze zgodnie uznają, że św. Tomasz przejmuje bez większych zmian Arystotelesowskie uniwersum⁵®. Podobnie jak starożytny uczony wychodzi

¹ Zob. A. Pokulniewicz, Problem obrazu świata u hu. Tomasza z Akwinu, s. 317-319.

od poznania zmysłowego rzeczy, by następnie dzięki rozumowi wejść w ich głęboką istotowość. Nadal zatem istnieją cztery podstawowe żywioły i sfery niebieskie z siedmioma planetami, których formy różnią się od form ziemsłasBj Niewidzialni aniołowie, egzystujący w sferze tuż przed miejscem wiecznc^H bytowania Boga, poruszają nasz wszechświat zgodnie z prawami nadanymi przez Stworzyciela. Biblijne objawienie nakazuje Akwinacie myśleć o święcie jako akcie jednostkowego, przygodnego stworzenia bytów, nadania im Boskiej sankcji istnienia i w konsekwencji pełnej zależności od Absolutu, w czym różni się od Arystotelesowskiego modelu świata jako koniecznego bytu wiecznego, bez początku i końca czasowo-przestrzennego ciągle odtwarzającej się natury. Bóg jest przyczyną pierwszą stworzenia, niżej egzystują aniołowie oddziałujący na ciała niebieskie i ziemię wraz z wszystkimi organizmami, które również pod* legają właściwej sobie hierarchii. Wszystko, co jest związane z bytem ziemskim, ma u św. Tomasza wyznaczone miejsce w przebiegu temporalnym i zmierza do określonego końca, stąd i jego rozumienie nieskończoności zależy od przyjęcia podstawowych założeń Objawienia. „Stworzenie oznacza zatem w sposób konieczny, że z tego, co nieskończone, absolutnie doskonałe, wyłania się coś skończonego, relatywnie doskonałego”’⁹.

Atrybut nieskończoności i doskonałości Boga, ukazany w dziełach ojców Kościoła, m.in. Orygenesa i św. Augustyna, jest dla Akwinaty pewnikiem logicznym i "ruologicznym, a wszelkie poznanie istoty Boga musi uwzględniać tę oczywistość wyobrażoną, która staje się w myśli średniowiecznej pełną, bezdyskusyjną realnością. Przy tym św. Tomasz nie widzi sprzeczności pomiędzy ideą stworzenia a ideą wieczności świata. Przez Arystotelesa jednostkowe stworzenie zostało odrzucone jako hipoteza nie dająca się udowodnić, zaś świat

⁵⁹ j. Oisse, Metafizyka od Platona do Hegla, przeł. A. Węgrzeeki, L. Kusak, Kraków 1005, s. 145.

47