DSC03234 (4)

zróżnicowanych form komunikatów językowych. Ze względu na podobieństwa i różnice strukturalne można wśród nich wydzielić różne typy tekstów.

Jednym z kardynalnych przeciwstawień wpływających na strukturę tekstu jest to. czy komunikacja przebiega w sposób b e z p o-ś r e d n i - a więc przy równoczesnej obecności nadawcy i odbiorcy oraz za pośrednictwem przekazu ustnego - czy też ma charakter pośredni i dokonywana jest przy użyciu pisma. W wypadku ustnej komunikacji bezpośredniej mówiący i słuchacz, są uczestnikami tej samej sytuacji komunikacyjnej: mogą obserwować zmiany w otoczeniu, wskazywać przedmioty, o których mowa. śledzić wzajemne reakcje, kontrolować rozumienie wypowiedzi (szczególnie wówczas, gdy w grę wchodzi swobodna interpretacja sensu przy udziale „wspólnej wiedzy").

Komunikacja „twarzą w twarz" jest zwykle wielokanałowa; poza kodem językowym używane są w niej znaki mimiczne i gestykulacja. Kod językowy wzbogacony jest też o wymiar prozodii. Jak pamiętamy, sygnały prozodyjne są wyznacznikami podziału tematyczno-rematycznego. (W tekście pisanym jedynym środkiem sygnalizacji tego podziału pozostaje szyk wyrazów w zdaniu; podlega on wówczas szczególnym rygorom). Sygnały prozodyjne uczestniczą też w wyznaczaniu granic komunikatu i nadają spójnej wypowiedzi integrujący kontur intonacyjny. Sygnalizują ponadto działy kompozycyjne wewnątrz tekstu.

Wzorcowym wypadkiem komunikatów reprezentujących typ wypowiedzi ustnej bezpośredniej są wypowiedzi potoczne. Cechują się one znacznym uwikłaniem w sytuację dialogową, dopuszczają stosukowo duże rozchwianie tematyczne i dygresyjność. Początek i koniec wypowiedzi nakłada się w nich na samo trwanie kontaktu, stąd w funkcji dclimitato-rów wystąpić tu mogą formuły powitalne i pożegnania. Takie formy tekstowe. jak opowiadania, wywody argumentujące jakąś tezę pow inny być w wypowiedziach ustnych poprzedzone metatekstową zapowiedzią ujawniającą zamiar komunikacyjny mówiącego, który może swobodnie nawiązywać do sytuacji komunikacyjnej, posługując się zaimkami wskazującymi skonkretyzowanymi znaczeniowo odpowiednim gestem. (Tylko w tym typie wypowiedzi mają one prawo bytu. występując obok zaimków w funkcji anaforycznej. We wszystkich innych typach komunikatów, w których nie zachodzi kontakt „twarzą w twarz”, zaimki te nie mogą być normalnie wykorzystywane, bo pozostałyby niedookreślone referencjalnie).

Wypowiedź ustna bezpośrednia pojawia się też poza zasięgiem komunikacji potocznej — w różnych formach oralnych życia publicznego, jak przemówienia, pogadanki, wykłady, referaty, kazania. Formy te jednak w pewnej mierze (niekiedy dość znacznie) zbliżają się do struktury tekstów pisanych. Zwykłe wykazują większą dyscyplinę tematyczną, nie są też w tak dużym stopniu - jak wypowiedzi potoczne - uwikłane w sytuację