DSC02840 (4)

30 ROZDZIAŁ I

pełnie niezależnie, częściowo jeszcze przed, a w każdym razie poza jakąkolwiek próbą interpretacji. Przedstawienia rozmaitych sztuk jako wydarzenia, które odznaczają się szczególnymi cechami, stwarzają wszystkim uczestnikom - to znaczy artystom i widzom - możliwość doświadczenia przemiany w czasie swego trwania, możliwość transformacji.

Zwrot performatywny we wszystkich sztukach nie da się w pełni opisać w ramach obowiązujących, tradycyjnych teorii estetycznych — nawet jeśli pod niektórymi względami można te teorie z powodzeniem nadal stosować. Nie da się jednak z ich pomocą poddać teoretycznej refleksji decydującego momentu tego zwrotu, czyli przejścia od dzieła i związanej z nim relacji podmiot/przedmiot oraz materialność/znakowość do wydarzenia. Aby odpowiednio to przejście opisać, zbadać i wyjaśnić, należy stworzyć nową estetykę - estetykę performatywności.

ROZDZIAŁ II

Podstawowe pojęcia

i

1. Pojęcie performatywności

Określenie „performatywny” stworzył John L. Austin. Po raz pierwszy zdefiniował je w 1955 roku w czasie wykładów z filozofii języka How to do things with Words na Uniwersytecie Harvarda. Sprecyzowanie tego pojęcia zbiegło się zatem w czasie z opisywanym tu zwrotem performa-tywnym w sztukach pięknych. W swoich wcześniejszych pracach Austin posługiwał się na próbę przymiotnikiem „performatoryjny” (perjbrma-lory), ale potem zdecydował się na wersję „performatywny" tperforma-tive). Wydała mu się ona „krótsza, nie tak brzydka, łatwiejsza w użyciu i zbudowana zgodnie z tradycyjnymi normami”'. W opublikowunym rok później artykule Wypowiedzi performatywne Austin tak scharakteryzował stworzony przez siebie neologizm:

Macie pełne prawo, by nic wiedzieć, co znaczy słowo „performatywny". Słowo jest nowe i brzydkie, i może nie ma żadnego specjalnego znaczenia Ale w każdym razie, jedno przemawia na jego korzyść - nie jest to głębokie słowo¹.

1

J. L A u 111 n, Zur Theorie Jer Sprechakte (How to do things wtlh Wonią), Stuttgart 1979, i. 29, przypis 7. Tego przypisu nie ma w polskim wydaniu, por. J, L A u 11 i n, Jak działać stówami, [w: ] i d o m. Mówienie I potrwanie, tłum. B.Chwcdeńcruk, Warszawa 1993, s 343-714.

Udam, ttypowiedzl performatywne, ibidem, i. 311.