DSC07501 (2)

[Ostateczna wersja obrazu Theo van Doesburga Rytmy rosyiśłuegb tańca z 1918 roku była wynikiem wielokrotnie podejmowanych studiów sylwetki tancerza z uniesionymi rękami. Poprzez stopniową eliminację rozpoznawalnych kształtów ludzkich uzyskał malarz strukturę złożoną z segmentów linii prostopadłych o różnej długości. Formalnie płótno przypomina kompozycje Mondriana, ale zastosowania przez Doesburga formatu pionowego prostokąta akcentuje afekt braku równowagi i dynamiczności układu.

W kompozycji taj przeprowadza Doesburg zarówno geometryczną analizę powierzchni płótna, jak struktury ruchów tancerza I rytmów muzyki. Płótno (Muzeum Sztuki Nowoczesnej, Nowy Jork).]

wentnie rozwijał własną koncepcję obrazu abstrakcyjnego. Z natury samotnik, mieszkając od początku lat dwudziestych w Paryżu utrzymywał bardzo luźne kontakty z miejscowym środowiskiem artystycznym. Jego pracownia przy rue de Depart nr 26 stała się w tym czasie miejscem niezwykłego doświadczenia plastycznego. Mondrian uczynił z niej kreację przekraczającą ograniczone pole obrazu. Od płótna na sztalugach przeszedł w stronę stworzenia nowej przestrzeni architektonicznej. Pracownia malarska, dom z przedmiotami codziennego użytku stały się elementami wielkiej realizacji przestrzenne:. Artysta żywił przekonanie, że w nadchodzącej nowej epoce człowiek „będzie wybierał sobie własne otoczenie i będzie tworzył je sam (...)• Człowiek będzie budował miasta higieniczne i piękne dzięki wyważonemu skontras-• .-waniu budynków, konstrukcji i wolnych przestrzeni, wtedy będzie tak samo szczęśliwy w domu jak i poza Neoplastycystyczna rzeczywistość jego pracowni !a bez wątpienia taką kreacją własnej rzeczywistości, racownia—dzieło artysty stała się w realizacji Mondriana ■przeczeniem dotychczasowej roli atelier, miejsca, gdzie co powstają dzieła. Kreacyjna moc przekształcania . toczenia uczyniła z niej metaforyczny obraz „zamieszkiwania”, kosmicznego ładu.

Nie znajdując już miejsca dła swej racjonalnej i harmonijnej wizji świata, w ciężkiej i ciemniejącej rzeczywistości Europy końca lat trzydziestych przenosi się Mondrian w 1938 roku do Londynu, a następnie do Stanów Zjednoczonych.

W nowojorskiej pracowni powstają w latach 1942-1944 jego ostatnie obrazy, wśród nich zaliczane do największych arcydzieł XX wieku płótna New York City i Broad-Boogie-Woogie. Zmienia się wówczas paleta Mondriana, zaczynają w niej dominować kolory czerwony ółty, obrazy są zbudowane prawie wyłącznie z przecinających się linii, zagęszczonych w kratownice. Mondrian, który w wielkiej metropolii widział ucieleśnienie abstrak-cyjnośdi obraz natury uporządkowanej z woli człowieka, przekazuje w swoich ostatnich, nowojorskich obrazach radosną i harmonijną wizję świata. Jakby w demokratycznej strukturze miejskiej Nowego Jorku odnalazł potwierdzenie swych wcześniejszych przewidywań, że „neoplas-tycyzm jest demonstracją ścisłego porządku. Broni sprawiedliwości, ponieważ w kompozycji równowartość środków plastycznych dowodzi, że - mimo różnic - każda rzecz może mieć tę samą wartość co inne. Równowaga, która pochodzi z kontrastujących i neutralizujących przc-