DSC08227

116 Jtrzy ftmmhiski, Styl potoczny

Dodaje przy tym: „Takie znaczenie wyrazu demokracja sprecyzowałem sobie na podstawie swego potocznego [podkr. moje - J. B.] doświadczenia językowego" (Bogusławski,/ęzyfe w słowniku, 1988, s. 73).

W sytuacji komunikacji językowej nierzadko domagamy się od rozmówcy, by swoją wypowiedź przełożył z polskiego na nasze, opowiedział rzecz swoutti słowami, mówił ludzkim językiem. Używając takich zwrotów frazeologicznych, mamy na myśli właśnie użycie stylu potocznego do ekspli-kaeji wypowiedzi trudniej zrozumiałych. Wyrażenia nasze, swoje, ludzki wskazują na to, że styl potoczny opiera się na zasadzie naturalności i przy-stawalności do najbliższych człowiekowi doświadczeń.

Do takiego sposobu pisania zmierza język prasy wysokonakładowej, adresowanej do najszerszych kręgów czytelniczych. Redaktor najpoczytniejszego dziennika, jakim od 1989 roku jest „Gazeta Wyborcza”, stwierdził w wywiadzie: „Pragniemy do religii i Kościoła podchodzić poważnie, w sposób naturalny, pisząc zwykłym codziennym językiem - nie «Ojciec Święty*, lecz po prostu papież, nie że premier przyjął Przenajświętszą Eucharystię*, lecz Komunię świętą itd., itd. Czytelnik [...] powinien odnosić wrażenie, że pisze się do niego po ludzku, normalnie - o każdej sprawie” (Krzysztof Śliwiński, wywiad dla Przekroju”, 1989, nr 2321/ 2323, s. 39).

Styl potoczny

- centrum systemu stylowego języka

Styl to pewien rozpoznawalny i uporządkowany inwentarz środków, zintegrowany przez zespół określonych zasad i wyposażony w określone wartoś-^^fektnrarh należy wiedzą O świerię. określona racjonalność, swoisty obraz świata, intencje komunikacyjne. Język nazywany zwykle potocznym spełnia kryteria stylu językowego, wykazuje charakterystyczne (co niekoniecznie znaczy - nieznane innym stylom) cechy zarówno na poziomie wartości, jak ich językowych eksponentów. Powiemy o nich dalej.. Stvl ten zajmuje pozycje centralna w systemie stylów językowych, takich jak artystycz-

1973; Bartmiński, 1981; 1991; Wilkoń, 1987). Dominacja stylu potocznego nad pozostałymi polega nie tylko na tym, że jest to styl przyswajany iako pierwszy w procesie akwizycji jeżyka, że jest używany najczęściej, przez największą liczbę osób, w najróżniejszych sytuacjach życiowych, ale przede wszystkim na tym, a^ atwjera on zasgb podstawowych form i sensów i że utrwala elementarne struktury myślenia i percepcji świata z.wiazane z elementarnymi potrzebami człowieka w elementarnych sytuacjach egzysten-

r

117

Potoczjiofń w ustnej i pisanej odmianie jfiyii

rialnyrh. Styl potoczny pełni rolę bazy derywacyjnej dla pozostałych stylów językowych, tzn. wszystkie pozostałe w jakiś sposób pochodzą od potocznego, a także rolę tła, na którym funkcjonują style wyspecjalizowane i wobec którego określają swoiste dla siebie właściwości. Bez niego nie udaje się wyodrębnić i opisać innych stylów językowych.

Styl potoczny, realizując własne zasady i wartości, zarazem stanowi potężny rezerwuar różnorakich możliwości, jest stylem bogatym, poddaje się transformacjom. Jego użytkownikiem jest szeroka społeczność, lud w najszerszym znaczeniu tego słowa - „zbiorowość, ludzie", kontrastującym z pojęciem elity. Szczególnie ważna dla języka narodowego jest jego funkcja weryfikacyjna i odnowicielska, pozwalająca chronić język przed deformacjami, jakie mu grożą na gruncie działalności językowej wyspecjalizowanej -artystycznej, naukowej, urzędowej, politycznej, religijnej.

Przez otwarcie się na wpływy języka potocznego niejednokrotnie odnawiał się styl artystyczny (por. przełom antyklasycystyczny Mickiewicza, kolokwializm języka współczesnej literatury pięknej). Język nauk filozoficznych w konfrontacji z potocznym językiem i nieodłącznym od niego tzw. zdrowym rozsądkiem ujawniał nieraz swoje słabości i zarazem znajdował inspirujące bodźce, które owocowały m.in. powstaniem „filozofii języka potocznego”. Do potocznej polszczyzny jako języka „egzystencjalnego" sięgnął Kościół, odnawiając język duszpasterski po 11 Soborze Watykańskim. Wreszcie na naszych oczach, kiedy zarysowała się ostra antynomia między cenzurowanym językiem urzędowo-oficjalnym (językiem propagandy, osławioną „nowomową") z jednej strony a językiem i myśleniem potocznym z drugiej, mogliśmy najpierw na gruncie codziennej praktyki obserwować przejawy antytotalitarnej „samoobrony językowej” (Wierzbicka, 1990), potocznego ogrywania i ośmieszania elementów języka urzędowego i nadawania im konotacji negatywnej, a potem - na gruncie oficjalnej retoryki politycznej - wprowadzanie elementów potocznych do języka publicznego z intencją uwiarygodnienia mówcy i zwiększenia siły perswazyjnej jego wypowiedzi.

Potoczność w ustnej i pisanej odmianie języka

j    Styl potoczny wbrew wypowiadanym niekiedy opiniom (Klemensiewicz,

1982; Kurkowska, Skorupka, 1961; Wilkoń, 1987) nie jest ograniczony wyłącznie do ustnej odmiany języka, choć ze względu na prymarność ustnego sposobu przekazu jest w tej odmianie szczególnie dobrze rozwinięty. Nie | ulega oczywiście wątpliwości, że potoczną polszczyzną są prowadzone kole-\ żeńskie rozmowy; reprezentuje ją np. taki fragment rozmowy telefonicznej:

I