DSCF0058

SVEN ERIK ASTRÓM

niewielkiej grupy rodzin wewnątrz tych klanów. Przeliczywszy na gotówkę: około 20 rodzin dysponowało aktywami o wartości ponad 5 milionów talarów, uzyskanymi od korony w tej czy innej formie. Na ich czele stały rody Oxenstiema, De la Gardie, Brahe, Baner, Horn, Skytte, Vasaborg — większość z nich spokrewniona z domem królewskim, podobnie jak Leijonhufvud, Stenbock, Tott, Gyllenhielm. Specjalną pozycję zajmowali dowódcy wojskowi — Wrangel, Wittenberg, Torstensson, oraz finansiści, tacy jak De Geer, Leijonskjóld i Cronstiema, których charakter jako przedsiębiorców wyłania się jasno z dużej ilości zastawionych im dochodów korony.

Ponieważ Karol Gustaw podczas swych krótkich rządów był znacznie mniej skłonny czynić nadania tego typu (było to aktualne i dla późniejszej regencji), kalkulacja Heckschera wykazuje kulminację polityki alienacji. W Finlandii, na przykład w wyniku wygaśnięcia męskiej linii rodziny, wymiany lub działania częściowej redukcji za Karola Gustawa, nie mniej niż 14 hrabstw i baronii zniknęło z mapy w latach 1674—1679. Pozostało ich jedynie 13 (wliczając leżące w prowincji Kexholm), które uległy wielkiej redukcji za Karola XI. W prowincjach Kexholm i Ingrii efektem tej redukcji było przemienienie ich w majątki dzierżawione od państwa, z których rentę pobierali potężni dzierżawcy. Estonia i Inflanty nie były poważnie włączane w plany redukcji aż do lat dziewięćdziesiątych XVII wieku. Pomimo to proces ten był w toku przez cały okres dalszych rządów Karola XI, jednocześnie z sanacjami karnymi wobec poprzednich regentów; zakończył się on dopiero w momencie wybuchu wojny północnej w 1700 roku.

Do tego czasu większa część alienowanych dochodów korony została jej zwrócona i w ten sposób główny cel, to jest stabilizację finansów, osiągnięto na jakiś czas. Ale z drugiej strony nowa szlachta urzędnicza, która przeprowadzała redukcję i atakowała regentów, sama zdołała stworzyć nowy kompleks latyfundiów. Potomkowie baronów Wachtmeis-ter, Wrede i Creutz nadal posiadali na kresach dawnego królestwa wielkie majątki, które stały w wyraźnym kontraście do drobnego rolnictwa w otaczających je regionach lub do zurbanizowanych centrów leżących u ich bram.

Pomimo redukcji i nękania regentów w czasach małolet-niości Karola XI, w momencie jego śmierci nadal pozostawały nie zapłacone długi. Jednakże na początku ostatniej dekady XVII wieku korona czuła, iż znajduje się w pozycji pozwalającej na opanowanie sytuacji finansowej bez nakładania nowych podatków uzupełniających regularne dochody: na riksdagu w 1693 roku, ostatnim za rządów Karola XI, nie domagano się nowych obciążeń. Było to coś nadzwyczajnego na tle szwedzkich riksdagów XVII wieku; normalnie funkcjonowały one nie tylko jako forum podejmowania istotnych decyzji politycznych, ale także jako instrument wymuszania dostaw. W propozycji od tronu w 1693 roku można było mówić, że finanse są zdrowe. Budżet był w stanie równowagi, armia i flota zreorganizowane, handel i żegluga rozwijały się, wszystkie deficyty mogły być zaspokojone ze zwykłych dochodów.

Jednakże długoterminowe przewidywania gospodarcze nie były uspokajające ani dla współczesnych krytyków, ani późniejszych historyków. Stabilizację gospodarczą uzyskano za cenę sztywności biurokratycznej, za którą trzeba było zapłacić w następującym okresie politycznych napięć i nowych potrzeb ekonomicznych. Reorganizacja wojskowa była nadal niekompletna. Rozkwit szwedzkiego eksportu i żeglugi był premią za neutralność. Sztokholm był coraz bardziej faworyzowany przez rząd jeśli chodzi o pozycję w handlu, a eksport podstawowych towarów, żelaza i smoły, rozmyślnie koncentrowano w stolicy. Miedź, jak widzieliśmy, utraciła znaczenie, które miała w pierwszej połowie stulecia, jako najpewniejsza pomoc dla skarbu. Powiększyła się emisja srebrnych monet, co było konsekwencją dodatniego bilansu handlowego, a nie podwyższenia produkcji rodzimej. Wzrost rozmiarów i wartości handlu zagranicznego zależał nie tyle od rodzimych kupców, ile od Anglików, którzy przybywali do Sztokholmu, aby nabyć żelazo, lub od agentów, którzy kupowali w Rydze maszty lub w Narwie handlowali lnem i konopiami.

Dług państwowy został wprawdzie zredukowany, ale za wysoką cenę. Przez odrzucenie dawnych długów, przez surowe postępowanie przeciw finansowym spekulantom, którzy wspomogli koronę w trudnych czasach, sama korona

301