ARCHEOLOGIA XVI 1965
ODDZIAŁYWANIA RZYMSKIE NA PÓŁNOC OD DUNAJ U
nek pisanych ograniczały się do zawierania doraźnych sojuszy przeciwko „państwom” klientelnym strefy naddunajskiej wówczas, gdy te ostatnie pragnęły zrzucić jarzmo klientelnej zależności. Według relacji Diona Kasjusza 92 Domicjan sprzymierzył się w r. 92 przeciw Markomanom i Kwadom z Lugiami, którym przysłał nawet pomoc w sile stu jeźdźców. Podczas wojen markomańskich w r. 172 Marek Aureliusz zawarł układ z Koty na mi i posłał im oficera rzymskiego, który miał organizować ich siły przeciwko Markomanom 92. Właśnie w stosunku do Lugiów, Koty-nów, a także innych sąsiadujących z nimi ludów, które poddały się przejściowo zwierzchnictwu rzymskiemu w r. 172 94, można powiedzieć, że zależnie od sytuacji były sprzymierzeńcami lub wrogami bądź Rzymian, bądź też ich klientów 9S.
Z tymi ludami, które nie graniczyły z imperium, sąsiadowały od północy plemiona zamieszkujące pozostałe obszary Polski południowej i częściowo środkowej w dorzeczu górnej Warty. Można przypuszczać, że i do nich docierały czasem rzymskie wpływy polityczne za pośrednictwem południowych sąsiadów, okazjonalnych sprzymierzeńców Rzymu. Nie wyklucza to jednak możliwości, że w niektórych wypadkach władcy imperium szukali doraźnych sojuszników także wśród ludów mieszkających na północ od Karpat i Sudetów. Dążeniem do pozyskania naczelników tamtejszych plemion tłumaczą niektórzy pochodzenie złotych medalionów rzymskich z IV w.96 Jeśli chodzi o ludy zamieszkujące dolne dorzecza Odry i Wisły oraz pobrzeże Bałtyku, to brak obecnie podstaw do przypuszczeń, aby mogły tam docierać jakieś rzymskie wpływy polityczne 97.
Reasumując powyższe rozważania można ogólnie wydzielić cztery strefy różniące się nasileniem rzymskich oddziaływań politycznych. Pierwsza z nich obej-
i dwie w Słowacji (Stupava 84 i Milanovce «). Liczne znaleziska inskrypcji i cegieł rzymskich w zadunajskiej części Austrii, Czechosłowacji i Węgier8t>, a także wzmianki pisane dla IV w. 87 pozwalają przypuszczać, że obiektów takich było znacznie więcej.
Wbrew zastrzeżeniom niektórych badaczy 88, którzy uważają wczesne stacje zadunajskie raczej za dzieło i siedziby klientelnych władców lub pomieszczenia okupacyjnej armii rzymskiej z okresu wojen markomańskich, więcej argumentów przemawia za tym, że zbudowali je Rzymianie w pierwszej połowie II w.89 Funkcja omawianych budowli prawdopodobnie nie była jednolita, lecz zmieniała się zależnie od okoliczności i potrzeb. Służyły one zapewne przede wszystkim jako stacje etapowe, ułatwiające komunikację i transport na głównych szlakach. Nie jest wykluczone, że obok nich odbywały się targi. Niektóre stacje, jak np. stupawska, mogły też pełnić rolę posterunków granicznych i celnych. Wyżynne położenie szeregu stacji (Oberleiserberg, Musov, Stupava) pozwala przypuszczać, że posiadały one urządzenia sygnalizacyjne. Mogły też spełniać niektóre funkcje militarne. W każdym razie budowa tych obiektów była przejawem posunięć, zmierzających do umocnienia wpływów rzymskich w „państwach” klientelnych, które stanowiły przedmurze norycko-pannońskiego limesu.
Na północ od tej naddunajskiej strefy stałych, chociaż nieraz buntujących się klientów Rzymu znajdowały się siedziby innych ludów, które tylko okresowo wchodziły w orbitę politycznych interesów południowego mocarstwa. Byli to m.in. Lugiowie w dorzeczu górnej Odry i być może Wisły 90 oraz Koty-nowie lokalizowani przeważnie nad górnym Hronem i Ipolą91. Wpływy polityczne Rzymian wśród tych ludów były słabsze i — jak można wnosić ze wzmia
84 V. Ondrouch, Rtmska stanica v Stupave a rimske stavebne stopy v Pajittine, Historica Slovaca I—II 1940/1941, s. 44—99; tenże, Rimske stanice v Stupaee a v Pajittine, Historica Slovaca III—IV 1945/1946, s. 1—58.
*3 T. Kolnfk, Ausgrabtmgen auf der romischen Station in Miłanoece in den Jahren 1956—1957, [w:J Limes Romanus Konferenz Nitra, Bratislava 1959, s. 27—48.
M Zestawienia: G. Pascher, jw. (obiekty zadunajskie wg mapy); F. Kflźek, Das Problem..., s. 53 nn. i mapa; A. Mócsy, Pannonia, s. 640—643.
*7 Ammianus Marcellinus, XXIX 6, 2 pisał o wznoszeniu praesidiaria castra w kraju Kwad6w przez Walentyniana I.
•* E. Swoboda, Der pannonlsche Limes utul sein Vorland, Camuntum Jahrbuch III 1959 (1961), s. 17—30; por. rec. J. Wielowiejskiego w Archeologii XIV 1964.
•* F. Kflźek, Das Problem..., s. 55; A. Mócsy, Pannonia, s. 644.
«o K. Tymieniecki, Ziemie polskie **’ staroiytnoici, Poznań 1951, s. 637- 640 i mapa 18; H. Łowmiański, Początki Polski, 1.1, Warszawa 1963, s. 191—195, tam dawniejsza literatura.
91 Zestawienie poglądów i literatury zob. T. Zawadzki, Kotynowie, [w:] Słownik staroiytnoici słowiańskich, t. II
« Dio Cass., 67. 5, 2.
»3 Dio Cass., 71, 12, 3.
94 Dio Cass., 71, 11, 2—4.
95 Por. K. Majewski, klienci Rzymu..., s. 57 przypis 5a.
96 M. tO EpaflMeBCKMft, Apxeojtoziutii ceiduenun yta-cmi cxiduitx Cnoeism y noAimutnux nodiax puMCKOi icmopii HI—IV. ćmili.6., ApxcoJiorist, VIII 1953, s. 45—55. M. Gumowski, Moneta rzymska w Polsce, s. 105; tenże. Medaliony rzymskie na ziemiach polskich. Meander XV 1960, z. 11 — 12, s. 586 -603; K. Majewski, Uwagi do medalionu Jo-vianusa..., s. 175—179.
97 Medalion z Młoteczna pow. Braniewo jako jedyne dotąd i to luźne znalezisko z. tego obszaru nie może być poważnie brany pod uwagę wbrew opinii M. Gumowskiego, jw.
21