DSCN2264

484 J. ANDRZEJEWSKI. MIAZGA

„ Wszystko pod jeden strychulec... Potrzebne są jednak i dreszcze, a o tym my pomyślimy, my, władcy! Niewolnicy muszą mieć panów! Całkowite posłuszeństwo, całkowite zabicie jednostki, lecz raz na trzydzieści lat Szigalew puszcza dreszcze’^w.

Zdumiewające! Co trzydzieści lat? Nigdy nie mogłem zrozumieć, dlaczego Dostojewski, kreując tak nieomylnie wizję rządów totalnych (choć takiego pojęcia nie znał), w tym jednym szczególe się pomylił. Czyżby dziewiętnastowieczne rozumienie czasu oraz działania w czasie tak bardzo się różniły od doświadczeń naszych, już pobieranych z ogromnych przestrzeni wieku dwudziestego? Nie przewidział wielorakich zdobyczy technicznych, bez których natężenie oraz częstotliwość „dreszczy" są nie do pomyślenia? Jakkolwiek było, pomylił się Dostojewski gruntownie. System totalny musi „puszczać dreszcze " nieustannie, bez przerwy, przy pomocy wszystkich dostępnych mu środków, upodabniając sferę propagandy do fantastycznej maszyny, wiecznie się poruszającego perpetuum mobile. Lecz mechanizmy, które w nieustannym ruchu muszą tę gigantyczną maszynerię utrzymywać, obnażająjednąz wielu sprzeczności systemu totalnego. Jest rzeczą oczywistą, że aparat władzy totalnej, inspirując i organizując wszystkie rozliczne dziedziny propagandy, określa ich treść, kierunek, miarę za-

²¹⁵ W istocie cytat ten brzmi: „Wszystko pod jeden strychulec! Równość całkowita! Niedawno robotnicy angielscy powiedzieli: «Mamy rzemiosło, jesteśmy uczciwymi ludźmi, nic nam więcej nie potrzeba!» Od dziś hasłem kuli ziemskiej będzie: potrzebne jest tylko to, co niezbędne. Potrzebne są jednak i dreszcze, a o tym my pomyślimy, my, władcy! Niewolnicy musząmieć panów! Całkowite posłuszeństwo, całkowite zabicie jednostki, lecz raz na trzydzieści lat Szygalew puszcza dreszcze, a wtedy jedni zaczynają pożerać drugich” (ibidem, s. 416).

_i(p, i natężenia, rozporządza również wszystkimi środkami wpoił. Przecież, skupiwszy w swych rękach tak ogromny .jsób uprawnień, staje się jednocześnie aparat władzy żalo-0$ i bezwolnym niewolnikiem stworzonego przez siebie perpetuum mobile.

Ja dramatyczna (a też i groteskowa) sprzeczność nie ujaw-0 się na ogół w dniu codziennym. Tryby maszyny, naoliwio-m biernością, a nawet nadgorliwością wykonawców, działają na napędzie z mieszanki frazesów, kłamstw i przemilczeń, poruszają się ciężko i niezgrabnie, rozpylając wokół opary biernej nudy, przecież się poruszają mniej więcej sprawnie, lecz z punktu widzenia propagandy nasycającej społeczeństwo treściami ideowymi - w systemie totalnym dni codziennych tym raczej mało. Totalizm na podobieństwo mitycznych smo-iów, spragnionych pięknych ciał i dziewic, i niewinnych młodzianków, potrzebuje obchodów, rocznic, masówek, wieców, •.organizowanych powitań, akademii i zjazdów, niezbędna mu jest do utwierdzania się we własnej sile atmosfera odświętna wśród sztandarów, przemówień, uchwał i rezolucji.

W miarę utrwalania się systemu totalnego rozległa sfera propagandy staje się wyrazem swoistej schizofrenii, której ulegać muszą wszyscy funkcjonariusze aparatu urzędniczego, bez względu na to, z jakiego szczebla biurokratycznej drabiny władzę reprezentują. W ich kostniejących umysłach, zmuszonych okolicznościami do permanentnego działania według odgórnych dyrektyw, rzeczywistość ideowa coraz natrętniej i skuteczniej usuwa w cień rzeczywistość istniejącą. Wadzę totalną, podobnie jak schizofrenika, pożera fikcja, śle władza totalna musi tę fikcję podtrzymywać i umacniać,

ponieważ tylko w fikcji przez siebie stworzonej (lub przy pomocy siły z zewnątrz narzuconej) może istnieć i rządzić. At-