DSCN6651 (Kopiowanie)

8,8.2. Układ wewnątrzwydzielniczy (cndokrynowy, hormonalny)

Z układem nerwowym ściśle współpracuje drugi układ regulacyjny w organizmie, a mianowicie układ wydzielania wewnętrznego czyliendokrynowy (gr.: endos -wewnętrzny; krinein - wydzielać). Składają się nań niektóre komórki, tkanki i gruczoły organizmu, które nie mają żadnych przewodów wyprowadzających i swoje wydzieliny kierują bezpośrednio do płynów ustrojowych: krwi, limfy czy płynu tkankowego. Substancje wydzielane przez te narządy określamy mianem hormonów (gr.: hormao - pobudzam), ponieważ pobudzają one bądź hamują czynność innych struktur (inna, dawniej stosowana nazwa to inkret). Hormony przenoszone są za pośrednictwem krwi lub limfy do innych, nieraz odległych narządów. Hormony wytwarzane przez komórki tkanki łącznej określamy mianem hormonów tkankowych (dziaiająone bezpośrednio w pobliżu miejsca wydzielenia i z reguły nie trafiają do krwi); wytwarzane przez komórki nerwowe toneurohormony (jeżeli działają tylko w obrąbie układu nerwowego nazywane są mediatorami lub neurotransmitterami). Istniejąteż hormony wytwarzane przez tkanką mięśniową - a konkretnie przez miąsień sercowy (jest to tzw. atriopeptyna). Nauka zajmująca się budową oraz działaniem gruczołów dokrewnych i hormonów toendokrynologia.

kortyzol

yc. 8-72. Rodzaje hormonów pod względem budowy icmicznej (JD).

znaczenia aminokwasów w łaócuchu oksytocyny - cysteina; Y - tyrozyna: I - tzołtucyna, Q glutamina; atniUaitlna: H proltna; U Imicyna; U - glicyna

Poza miejscem wytwarzania hormony podzielić można pod wzglądem ich budowy chemicznej (ryc. 8-72. porównaj też ryc. 5-41, 5-42, 5-43, 5-44). Ogólnie można je podzielić na dwie grupy: hormony których podstawą budowy jestaminokwas (należą tu też hormony białkowe) oraz hormony o budowie sterydowej (należą do nich hormony wytwarzane przez korą nadnerczy oraz hormony płciowe męskie i żeńskie produkowane przez komórki śródmiąższowe jąder oraz pęcherzyki jajnikowe). Wszystkie pozostałe hormony zaliczają się do pierwszej grupy. Do komórek docelowych (a więc do tych, do których są „adresowane”) docierają wraz z płynami ustrojowymi (najczęściej za pośrednictwem krwi). Część z nich jest transportowana w postaci rozpuszczonej w osoczu, ale przeważnie wiążą się z białkami osocza. Większość hormonów reaguje z kilkoma rodzajami komórek, tylko nieliczne (hormon wzrostu czyli somatotropina, tyroksyna) wpływają na funkcjonowanie przeważającej liczby komórek. Bez względu na budowę, aby hormony mogły wpływać na funkcjonowanie komórek muszą połączyć się z receptorem. Obecność specyficznych receptorów umożliwia komórce wybór odpowiednich hormonów, a jednocześnie brak aktywności na inne, dla których receptorów nie ma. W zależności od budowy chemicznej hormonów receptory są różnie umiejscowione.

Hormony pochodzące z aminokwasów są przeważnie (np. białka) nierozpuszczalne w tłuszczach i nie mogą przenikać przez błonę komórkową. Dlatego też ich receptory znajdują się na powierzchni Mony komórkowej (porównaj rozdz.5.4.3.). Hormon po związaniu się z receptorem oddziałuje na białko efek-torowe, przekazując informację do wnętrza komórki. Po wewnętrznej stronie komórki receptor zawiera białko efektorowe, którym jest najczęściej cyklaza adenylowa (rzadziej cy-kłaza guanilowa). Pobudzenie cyklazy adeny-łuwej prowadzi do nasilenia wytwarzania cy-kltczsego V 5' adenozynomonofosforunu Ó.AMP) z adenozynotrójfosforanu (ATP).