DSCN6608 (Kopiowanie)

ss

Biologia - repetytorium tlili    ■ <m

8.7. Układ narządów zmysłów

Życie każdego organizmu uzależnione jest od jego środowiska; wprawdzie organizm od otoczeoa jest wyraźnie odgraniczony (tę granicę w przypadku człowieka stanowi układ powłokowy), jednak musi prowadzić z nim wymianę substancji, poruszać się, odnajdować partnera itd. Dlatego leż rozpoznawanie informacji pochodzącej z zewnątrz jest niezwykle istotne dla przeżycia; do odbierania bodźców z otoczenia służą wyspecjalizowane narządy zmysłów, albo umieszczone w skórze, albo leż mające bezpośredni kontakt ze skórą i błonami śluzowymi (jamy ustnej, jamy nosowej itp.). Niemniej istotne są informacje z wnętrza organizmu, donoszące o napięciu poszczególnych mięśni, o wypełnieniu pęcherza moczowego, skurczach głodowych żołądka, stanie zapalnym wyrostka robaczkowego (ból) itp. Bodźce odbierane są przez wyspecjalizowane receptory i przekazywane drogami czuciowymi (wypustkami czuciowymi nerwów) do specjalnych ośrodków czuciowych centralnego aMiła nerwowego. W ten sposób powstaje czucie (np. bólu, zimna, dotyku).

Czacie jest to proste wrażenie zmysłowe polegające na subiektywnej ocenie bodźców działających na specyficzne receptory.

Natomiast percepcja w ujęciu fizjologicznym to złożone wrażenia zmysłowe, polegające na rozpoznawaniu danego zjawiska za pomocą kilku zmysłów. Percepcja jest zatem nadal subiektywną oceną i samych bodźców, i ich źródła, lecz obejmuje ona jednocześnie kilka rodzajów czucia.

Tradycyjnie, już od czasów starożytnych, wyróżnia się u człowieka pięć zmysłów: wzrok, słuch, powonienie, smak i dotyk. W rzeczywistości czujemy jeszcze np. ciepło i zimno, ból. położenie poszczególnych części naszego ciała, pragnienie, głód, sytość, rozkosz itd. Możemy zatem z fizjologicznego punktu widzenia czucie podzielić na cztery podstawowe grupy:

*• mtcię tclcceptywnc - jego receptory (tzw. teleceptory) reagują na bodźce, których źródło znajduje się w pewnej odległości. Zaliczamy tu wzrok, słuch i powonienie; głucie eksteroęeptywnf to takie, którego receptory (eksteroceptory) umieszczone są w skórze bądź błonach śluzowych i reagują na bodźce zewnętrzne, ale źródło owych bodźców znajduje się w pobliżu receptora. Czucie eksteroceptywne to czucie bólu, dotyku i ucisku, ciepła i zimna oraz smaku;

³- C^zucle praprioceptywne (łac ..proprius - własny), odbierane przez proprioreceptory jest dla centralnego układu nerwowego źródłem informacji o stanie układu ruchu (szkielecie, stawach i mięśniach) oraz o wykonywanych ruchach;

CZIKte Interoceptywne czyli t rzewne z reguły nie dociera do świadomości człowieka, ma jednak kolosalne znaczenie dla utrzymania prawidłowego funkcjonowania układu krążenia, oddechowego, pokarmowego, moczowego i płciowego.

Interoceptory (receptory czucia trzewnego) reagują na bodźce mechaniczne (np. rozciągnięcie ścian naczyń krwionośnych) i chemiczne (np. stężenie dwutlenku węgla we krwi), przesyłając informacje do odpowiednich ośrodków mózgu i rdzenia kręgowego. Pobudzenie interoceptorów w przypadkach patologicznych (chorób) narządów wewnętrznych jest źródłem czucia bólu trzewnego.

Narządy zmysłów służą do wykrywania zmian (reagowania na bodźce) oraz doprzekazywanu danych o tych zmianach do centralnego układu nerwowego. W procesie ewolucji rozwinęły sk zatem narządy zmysłów, które dokonują selekcji bodźców (specyfika narządu) oraz optymalnej oceny natężenia bodźca.

8.7.1. Czucie eksteroceptywne

p_oza receptorami zmysłu smaku, wszystkie inne eksteroceptory zlokalizowane są w shom <rvc 8-41) Należą do nich: wolne zakończenia nerwowe, ciałka dotykowo (MeissnónO, kolby (Krause go). c i a łka zmysłowe (RufTinicgo). ciała blaszkowa!* czyli oiorb.one (Mucr-P«c..uego) i hfeft

dotykowe (krąż-ks Meikela)-