DSCN8185 (3)

XL CZ. I: SZKIC DO PORTRETU

milej — obojętniej. [...] zwykłem pisać to jedynie, czego zrobić nie mogę, inaczej bowiem ani jest użytecznie, ani estetycznie, naumyślnie walać się atramentem. (PWsz Vm 98)

Ale w późniejszym o dwa łata liście do Marii Trębickiej z sierpnia 1852 brzmi to bardziej dramatycznie i... bardziej przekonująco:

Zaprawdę, nie mogę rozwinąć nic z tego, co się podobało Panu Bogu dać mi — ale cóż robić, czekać-czynnie — więc czekam tak. (PWsz Vffl 181)

Jeśli pod kątem „spraw wydawniczych” przejrzymy listy poety, to okaże się, że w dziesięcioleciu 1855-1865 większość przyjaciół była w ten czy w inny sposób „absorbowana” jego działalnością literacką. Na długiej liście adresatów, do których skierował poeta apele o pomoc lub wynurzenia na temat projektów literackich, znajdujemy zarówno bliskich znajomych czy przyjaciół, jak też i ludzi związanych z Norwidem bardzo luźno. Są tu: Władysław Bentkowski, August Cieszkowski, Władysław Czartoryski, Seweryn Gałęzowski (lekarz i też wielokrotny „wierzyciel” Norwida), ks. Aleksander Jełowicki (i inni zmartwychwstańcy), Jan Koźmian, Zygmunt Krasiński, Józef Ignacy Kraszewski, Teofil Lenartowicz i in. Najważniejsze miejsce na tej Hicie zajmują dwaj przyjaciele poety: Antoni Zaleski oraz Walenty Pomian Zakrzewski.

To Zaleski był pomysłodawcą tomu zbiorowego pism Norwida, jak o tym mówi list z ok. 13 sierpnia 1858:

Wspomniałeś mi, że byłoby już czas, aby poezje moje, przez lat przeszło dziesiątek po wszystkich pismach polskich zamieszczane, wyszły razem.

Dalej w tym liście rozwija poeta „teorię” takiego tomu, wyobrażając sobie, że to się „zrobi” bez jego zasadniczego udziału:

BIBLIOTEKA PISARZY POLSKICH.

TOM DWUDZIESTY PIERWSZY.

POBZYE

CYPRIANA NORWIDA.

nitwut wmim tmcmowm.

LIPSK:

P. A. BROCKHALS. IMS.

Pierwsza strona lipskiego wydania Poezji Norwida