DSC18 (3)

MwcąyUw Lobocki — Wprowadicnio do metodologii badań pedagogicznych

stanowiącym konstruktywny składnik techniki socjomctryczncj w jej wersji klasycznej Nic dziwnego więc, że szczególną uwagę przywiązuje się tu do po-prawniosformulowanych pytań, tj. jasno i wyraźnie określających kryteria wyboru oraz jednoznacznie rozumianych przez wszystkie osoby badane. Przykładem takich pytań w odniesieniu do uczniów tej samej klasy szkolnej mogą być następujące pytania:

— Z kun chcial(a)byś siedzieć przy stoliku na lekcjach języka polskiego?

— Z kim z klasy chcial(a)byś się bawić po lekcjach?

— Kogo wybra!(a)byś najchętniej na gospodarza (gospodynię) klasy?

Każde z zastosowanych tu pytań uwzględnia zawsze jedno tylko kryterium

wyboru i dotyczy na ogól rzeczywistej sytuacji panującej w grupie. Rzadko natomiast odnosi się do sytuacji upozorowanej (hipotetycznej). Ta brana jest pod uwagę zwłaszcza w przypadku dorywczych kontaktów z grupą i w stosunku do dzieci w wieku przedszkolnych lub wczesnoszkolnym. Przykładem tego mogą być następujące pytanie:

— Kogo wybra!(a)byś wodzem Indian w czasie zabawy?

— Z kim chcial(a)byś spędzić wakacje na statku kosmicznym?

Pytania formułuje się często też w trybie warunkowym, jak te np.: Komu z klasy powierzyl(a)byś swoje tajemnice? lub Kogo spośród uczniów klasy zaliczył(a)byś do grona swych najlepszych przyjaciół? Odpowiedź na tak sformułowane pytania mogą uchodzić — w przeświadczeniu osób badanych — za mniej zobowiązujące, a tym samym za pozbawione większego ryzyka z nimi związanego.

Oprócz wyborów pozytywnych możliwe są również — jak wspomniano pośrednio—wybory negatywne, czyli tzw. „odrzucenia". Pytanie dotyczące takich wyborów formułuje się raczej w sposób pośredni niż bezpośredni Może mieć ono np. następujące brzmienie: Z kim najmniej z klasy chcial(a)byś bawić się po lekcjach?, zamiast: Z kim nie chcial(a)być bawić się po lekcjach? Tendencja taka jest słuszna, ponieważ stwarza możliwość podawania nazwisk osób bez konieczności wystawiania im degradujących społecznie czy moralnie ocen.

Liczba pytań, uwzględnionych w ramach techniki socjomctrycznej J. L. Moreno, zależy głównie od celu badań. Na ogół zaleca się jednak nie więcej niż 3-5 pytań, a w przypadku dzieci w wieku około 3-10 lat jedynie 2-3 pytania. Różna może być liczba wymaganych wyborów i odrzuceń (np. 2, 3,4, 5). Nierzadko pozostawia się w tym całkowitą dowolność osobom badanym. Niemniej poleca się w zasadzie ograniczoną liczbę wyborów ze względu na możliwość dokładniejszej analizy ilościowej otrzymanych w' ten sposób wypowiedzi Zalecenie takie nie dotyczy z reguły wyborów negatywnych, czyli tzw. odrzuceń.

Technika „Zgadnij kto?”

Szczególnym rodzajem technik socjomctrycznych jest technika .Zgadnij kto?", losowana najczęściej do uchwycenia osób spclniającydyokaślonejokw grapie lub odznaczających się interesującymi nas cechami" (M. Pilkicwicz, 1973a, 1195). Polega na podawaniu przez osoby badane nazwisk tych członków grupy, których zachowanie odpowiada przedstawionej charakterystyce, np w zdaniu o następu-.. jącym brzmieniu: „To jest kto£ komu można zaufać w klasie". Różni się ona od techniki socjomctrycznej J.L Moreno tym, że wymaga dokonania wyboru spośród członków dane^gnipy mc tyle na podstawie żywionych wobec nich uczuć sympatii lub antypatu, ile w wyniku ogólnego rozeznania panującej w niej sytuacji. W zwąż-ku z tym mówi się nawet, że technika socjometryczfiSTl. Morcfiff^bada rzeczywiście wzajemne powiązania pomiędzy członkami grupy", zaś technika „Zgadnij kto?”, „dostarcza informacji, jak członkowie grupy spostrzegają te powiązania, a więc bada jakoby odbicie struktury grupy w świadomości członków" (M. Pilkie-wicz, I973a, s. 197).

Oto przykład kilku innych krótkich charakterystyk pozytywnego zachowania się uczniów w klasie, ukierunkowujących odpowiednio odpowiedzi osób badanych:

— To jest ktoś, kogo wszyscy bardzo hibtą w klasie

—To jest ktoś, kto chętnie pomaga innym w klasie.

— To jest ktoś, kto potrafi w klasie wszystko zorganizować.

—To jest ktoś, kto zawsze jest uśmiechnięty i nigdy nie narzeka.

Rejestr podobnych charakterystyk może niekiedy obejmować negatywne przejawy zachowania się członków grupy. Ponadto osobom badanym techniką „Zgadnij kto?” pozostawia się całkowitą swobodę co do liczby podawanych nazwisk, a w przypadku charakterystyk negatywnych przysługuje im prawo powstrzymania się od jakiejkolwiek odpowiedzi.

Plebiscyt życzliwości i niechęci (Kotomuij

Niepomierne znaczenie wśród technik socjometrycznych ma plebiscyt życzliwości i niechęci. Polega na ocenianiu każdego z członków grupy w skali pięciostopniowej o następującym brzmieniu: banizo lubię (++), lubię (+). jest mi obojętny (0), raczej nie lubię (-), nie lubię (—) Osobom badanym poleca się posługiwanie oznaczeniami (znakami) pomieszczonymi wyżej w nawiasach. Odpowiedni znak zamieszcza się przy każdym nazwisku z wyjątkiem własnego nazwiska na sporządzonej uprzednio liście. Na liście tej, obejmującej np. dzieci lub młodzież jakiejś grupy, wymienia się zazwyczaj najpierw dziewczęta,

235