DSC68

436 HENRYK ZBII.RSKl

ban z Wakcjkktu) i poezją (MW opuszczona, Dtsertrd Villagt1770), ja* Komedią, z j_Cgo utworów dramatycznych próbę teatru i próbę czasu przetrwała farsa pt. Triumf w uniżeniu czyli Awantury nocne [Shc Shwps to Conquer, or the Mistakes of a Night, 1773), oparta na dowcipnie pomyślanych paradoksach i qui pro quo.

Bardziej od Gokismitha znany jako komediopisarz jest Richard Brinsley Shcridan (175^ -18161, autor m. in. komedii pt. Rywale {The Rivals_% 1775) i Szkolą obmowy (School f_or Scandal, 1777). Dramat Shcridana Rywale wprowadza pojęcie zwane „malupropizmem” (od postaci pani Maiaprop), zjawisko występujące już w komediach Shakcspearc’a, a po|_e. gające na niewl.iściwym stosowaniu wyrazów obcych. Shcridan kontynuuje tradycje komedii restauracji, czyni jednak ustępstwa na rzecz sentymentalizmu i nie stroni od elementów farsowych. Jego komedia opiera się na typach raczej niż na charakterach.

Po twórczości Goldsmitha i Sheridana następuje gwałtowny upadek dramatu angielskiego. z którego gatunek ten nie podźwignie się aż do końca XIX wieku.

11. Samuel Johnson

Jedną z najciekawszych postaci epoki oświecenia i klasycyzmu w Anglii jest Samuel Johnson (1709-1784). Wśród jego osiągnięć literackich i naukowych dwa wybijają się na pierwsze miejsce: słownik języka angielskiego oraz praca edytorska i krytyczna nad dziełami Shakespearea. Był poza tym dramaturgiem, poetą, eseistą i dziennikarzem (założyłczasopisma ..The Rambler” i „The kiler”, współpracował z wieloma innymi czasopismami).

Stał się już za życia legendą, a do panteonu wielkich ludzi dostał się dzięki przyjaźni ze Szkotem, Jamesem Boswellem (1740-1795), którego biografia Johnsona, zatytułowana Żywot doktora Samuela Johnsona (The Life of Dr Samuel Johnson, 1791), jest arcydziełem, a jak chcą niektórzy, niedoścignionym wzorem biografistyki angielskiej. Obok zasług dla języka angielskiego i literatury oraz wspaniałych osiągnięć na niwie krytyki literackiej i edytorstwa, właśnie rozmowy Johnsona z Boswellem przy stole ugruntowały pośmiertną legendę Johnsona, bezsprzecznie jednego z najbystrzejszych umysłów, jakie wydała Anglia. Johnson przewodniczył swego rodzaju klubowi dyskusyjnemu, którego członkami były takie znakomitości jego czasów, jak historyk Gibbon, aktor Garrick, pisarz Goldsmith, dramaturg Sheridan, malarze Reynolds i Hogarth.

Jako krytyk Shakespeare'a Johnson ugruntował raz na zawsze swoje znaczenie w historii krytyki angielskiej, będąc jej pierwszym wielkim luminarzem. Bardzo wiele z jego sądów o Shakespearze zachowało do dziś aktualność, inne stanowią co najmniej zaczyn do dyskusji. Niektóre z sądów krytycznych Johnsona zostały wyrażone zwyczajem epoki w formie wierszowanej, jak np. prolog do jego zapomnianej dziś tragedii pt. Irena (Jlrene, 1749), recytowany przez sławnego aktora, Garlicka. Aktualność i wartość wielu sądów literackich Johnsona zadziwia tym bardziej, że jako typowy przedstawiciel swoich czasów reprezentuje on estetykę klasycy styczną. Nic wszystkie zresztą jego sądy wytrzymały próbę czasu. Oto niektóre sławne powiedzenia Johnsona: „Kio ma dosyć Londynu, ma dosyć życia”, „Człowiek powinien stale naprawiać swoje przyjaźnie”, „Chcę śmiać się z mądrymi, a jeść u bogatych”. „Nic ważne jak kto umiera, lecz jak kto żyje”, „Gdyby ktoś czytał Richard&onu dla fabuły, jego niecierpliwość tak by go gnębiła, żc musiałby się powiesić”.