Foto0673

nikąją dotychczas istniejące, wtedy mówi się, że system ten ulega zmianie. Jeżeli zmiany zachodzące w danym systemie prowadzą do zróżnicowania i wzbogacenia jego elementów i (lub) zachodzących między nimi relacji, mówi się, że system ten się rozwija. Jeżeli zmiany zachodzące w pewnym systemie prowadzą do zaniku i zubożenia składu jego elementów i (lub) zachodzących między nimi stosunków, mówi się, że system ten ulega regresji. Jeżeli rozwój zachodzący w jakimś systemie zbliża go do określonego ideału, ocenianego z jakichś powodów pozytywnie, mówi się, że rozwój ten jest postępem⁵⁶.

Terminy wzrost i rozwój można rozpatrywać jako elementy zmiany społecznef . Zmiany mogą dotyczyć składu systemu (jego elementów), ale także struktury systemu (sieci powiązań - relacji /uzup. M.C./ między jego elementami). Jako elementy systemu w socjologii rozumie się nie tylko grupy, instytucje i organizacje, ale także interakcje, interesy, normy i idee. Dlatego też mówi się o strukturach interakcyjnych (nowe kontakty, nowe przyjaźnie, nowe stosunki, nowe grupy), strukturach Interesów (nowe zajęcia, nowa sytuacja materialna, nowe zależności), strukturach normatywnych (nowe /ale i stare/ wartości i normy, nowe role, itd.) oraz o strukturach idealnych (nowa wiedza i wynikające z niej konsekwencje). Splot tych grup czynników przyczynia się do zmiany funkcji poszczególnych elementów systemu, ale 1 systemu jako całości. To z kolei wiąże się z redefinicją (zmianą7) głównych celów systemu i sposobów jego funkcjonowania, zapisanych w podstawowych dokumentach normatywnych (konstytucja i inne akty prawne), ale także w założeniach polityki i strategii, w tym także polityki i strategii bezpieczeństwa, P, Sztompka zwraca uwagę na to, że może wówczas nastąpić także zmiana granicy systemu⁹⁸. Chociaż w tym ptrypśóku autorowi chodzi o tzw, wewnętrzne „granice” między elementami systemu, jednak nie rrmźna wykluczyć również sytuacji, kiedy znaczące zmiany wewnątrz systemu przyczynią się do zmiany „granic zewnętrznych”, np, przez integrację z innym systemem", Historia pokazuje, że w sytuacjach rewo¹ lyeyjrrych zmian wewnątrz systemu (np, wewnątrz jakiegoś państwa) może do-chodzić również do podejmowania prób „zmian granic” w inny sposób, czego przykładem mogą być lata 20„ 30,140, XX wieku. Powyższe refleksje - Jak się wydaje | mogą być przydatne nie tylko dla historyków i politologów, ale także dla lud/i zajmujących się naukami o bezpieczeństwie i dla praktyków (polityków, wojskowych) odpowiedzialnych za bezpieczeństwo obywateli.

Socjologowie zwracają również uwagę na to, że przy analizach zmian społecznych i wynikających z nich konsekwencji (również dla bezpieczeństwa -uzup. M.C.) warto dostrzegać zmiany w otoczeniu systemu^1M. Z punktu widzenia bezpieczeństwa jakiegoś podmiotu w warunkach globalizacji nie chodzi li tylko o zmiany w otoczeniu bliższym tego podmiotu, ale także w jego otoczeniu dalszym.

Zmiany społeczne rozumiane jako epizody (przejście z jednego stanu systemu w drugi) wiążą się w określone całości (fazy, etapy) tworząc proces społeczny. W literaturze mówi się o procesach kierunkowych⁶¹ (jednoznacznie pozytywnych lub negatywnych) lub o procesach cyklicznych⁶². Być może wyzwaniem dla nauk o bezpieczeństwie (nie tylko nauk społecznych) jest lepsze niż dotychczas określenie tego, które procesy - istotne z punktu widzenia bezpieczeństwa podmiotu (zaczynając od pojedynczego człowieka, a kończąc na gatunku homo sapiens) - mają charakter kierunkowy, a które cykliczny⁶³ czy przypadkowy. Warto w tym miejscu przypomnieć, że nawet w nurcie myślenia o kierunkowym charakterze zmian można znaleźć zwolenników poglądu o rozwoju Jednodniowym (unlllnearnym)^M lub (i) zwolenników poglądu o rozwoju wielodniowym (multillnearnym)⁰⁵, ale także tych, którzy uważają, że rozwój społeczny ma charakter skokow)f^A, Również w tym dyskursie przedstawiciele nauk o bezpieczeństwie powinni wykazać się umiejętnością wykorzystania całości tych poglądów do opisywania i wyjaśniania faktów, procesów i zjawisk

^m I', S/twnpka, (ip,di

^sl Cl, którzy i niklują /jtilany spoicc/nc, poi!tyczne, ekonomic/jic, ekologiczne, lid. jako proces kierunkowy, uważają, ż« Jest 10 proces nieodwracalny, a Jednocześnie * w zależności od przyjętych założeń, że każda nowa faza procesu zmian albo przybliża system do Idealnego, upragnionego wzorca, albo do tragicznego końca. Do niedawna jeszcze sądzono, żc takie procesy, jak: wzrost liczby ludności, procesy cywilizacyjne, racjonalizacja, blurokratyzacja, wzrost przestępczości, destrukcja środowiska naturalnego, itp, mą)ą charakter kierunkowy. Współcześnie dostrzega się również cykllc/ność pewnych procesów, ale także przypadkowość, chootyczność innych procesów, liyć może stąd bierze alg zainteresowanie jcorlą" chaosu.

Zwolennicy tego sposobu myślenia zakładała. żc po pewnym c/asle stan systemu powraca do punktu wyjścia, do sianu początkowego,

** Czy np, różnice zdań w dyskusji dotyczącej zmian klimatycznych 1 tzw, efektu cieplarnianego wynikają z przyjęcia różnych założeń dotyczących przyczyn tych zmian, c/y może wią/ą || one z różnicą Interesów'/

** „Kckwencja zmian biegnie tym samym, jedynym torem, po regularnej. wyznaczonej jakby z,góry imjdkiorir (II. Spencer, T, Parsotts), za: P* 8/tompka, 2002,1441,

** ,. Różno sekwencjo zmian mają Jedynie zbliżony ogólny kierunek, ale przebiegała w różny ipo* sób. różnymi torami czy trą|eklorftuul, w zależności od konkretnych warunków historycznych czy kulturowych danego społeczeństwu" (neoewoluąjonlścl w XX w,), za: P* Sztoinpka. 2002, |441, * Rozwój skokowy Jest szczególną odmianą rozwoju liniowego charaktery żalącą się tym, że „po okresie kumulowania się zmian Ilościowych, cząstkowych, dochodzi do pewnego progu nasycę* nią, po minięciu którego nustępąle zasadnicza zmiana Jakościowa. | kolei nawarstwiają się mów zmiany cząstkowe, Ilościowe, by || pewnym czasie dotrzeć do następnego progu". m P, Nztompka, 2002, s. <141.

1

   J K/.o¹p¹n>ki. RUmanuuoe pojęcia socjologii. Warszawa I072i 1¹. s/iompkn, Socjologia. Kroków 2002,143M44,