FunkcjonowanieRynku R022 053

decydują przede wszystkim bariery wejścia na rynek oraz bariery wyjścia z rynku. Struktura podmiotowa rynku może mieć tym trwalszy charakter, im:

—    szerszy jest zakres (liczba) barier wejścia na rynek oraz barier wyjścia z rynku dla sprzedawców i nabywców,

—    większe są bariery wejścia i wyjścia.

Bariery wejścia na rynek oraz wyjścia z rynku ograniczają mobilność podmiotów rynku³. Zmniejszenie stopnia mobilności podmiotów rynku prowadzi bezpośrednio do ograniczania skali oraz częstotliwości zmian struktury podmiotowej rynku. Mobilność podmiotów rynku może się zwiększać ze wzrostem stopnia konkurencyjności, który charakteryzuje strukturę podmiotową rynku.

W warunkach wysokiego stopnia konkurencyjności struktury podmiotowej rynku oraz mobilności podmiotów, każdy wzrost lub spadek liczby sprzedawców i nabywców prowadzi, przy danej podaży i danym popycie, do zmiany ich udziału w rynku. Zmiany struktury podmiotowej rynku mogą dotyczyć w różnym stopniu strony podaży oraz strony popytu. Jednakże niezależnie od tego, czy zmiany te dotyczą przede wszystkim sprzedawców, czy nabywców, wpływają one na postępowanie ogółu podmiotów rynku. Zróżnicowany stopień zmian struktury podmiotowej podaży i popytu przyczynia się do zmian ilościowych relacji między sprzedawcami a nabywcami. Zmiany te wpływają z kolei na zmiany względnej siły przetargowej sprzedawców i nabywców^{1 2}.

Zmiany siły przetargowej stają się źródłem zmian postępowania obu grup podmiotów rynku. Jeżeli przy danej wielkości podaży zmniejsza się liczba sprzedawców oraz wzrasta ich udział w rynku, to sytuacja ta wpływa bezpośrednio na zmianę sposobu ich postępowania. Jeżeli przy danym popycie nie ulega równocześnie zmianie liczba nabywców, a więc również udział w ogólnej wielkości popytu, to maleje relatywnie ich siła przetargowa w kontaktach ze sprzedawcami. Spadek siły przetargowej wpływa na zmiany postępowania nabywców, mimo że ich liczba oraz udział w rynku nie ulegają zmianie (nie ulega zmianie stopień zatomizowania popytu).

W zależności od struktury podmiotowej rynku sprzedawcy oraz nabywcy mogą uczestniczyć:

—    wyłącznie w procesach negocjacyjnych,

—    zarówno w procesach negocjacyjnych, jak i konkurencyjnych.

Z przedstawionej struktury form rynku wynika, że w warunkach

istnienia monopolu bilateralnego mogą występować wyłącznie procesy negocjacyjne. W sytuacji monopolu oraz monopolu ograniczonego procesom negocjacyjnym mogą towarzyszyć procesy konkurencyjne między nabywcami, a więc po stronie popytu. Z kolei w warunkach istnienia monopsonu oraz monopsonu ograniczonego procesom negocjacyjnym mogą towarzyszyć procesy konkurencyjne między sprzedawcami, a więc po stronie podaży. Inne formy rynku umożliwiają rozwój procesów konkurencyjnych zarówno między sprzedawcami, jak i między nabywcami. O stopniu rozwoju tych procesów decyduje także struktura przedmiotowa rynku.

3. Struktura przedmiotowa rynku

Struktura przedmiotowa rynku jest związana z jego przedmiotowym aspektem, obejmującym elementy rynku oraz przedmioty wymiany. Odzwierciedla ona relacje między elementami rynku w zakresie poszczególnych przedmiotów wymiany.

W ujęciu modelowym struktura przedmiotowa rynku może występować w dwóch odmianach⁷, które wyrażają brak równowagi między podażą a popytem przy danych cenach (rys. 10).

Rysunek 10

Relacje między podażą a popytem

1 - podaż mniejsza od popytu 2 - podaż większa od popytu

⁷ Te dwie odmiany struktury przedmiotowej rynku są określane mianem sytuacji rynku sprzedawcy oraz sytuacji rynku nabywcy.

53

1

   O mobilności podmiotów rjmku jest szerzej mowa w rozdziale XI.

2

   M. E. Porter, Strategia..., jw., s. 44.