higiena9

102 Podstawy ekotoksykologii

Inne metody leczenia zachowawczego - w tym np. pochodnymi lub antagonistami hormonów - mają duże zastosowanie w hamowaniu postępu raka sutka i raka gruczołu krokowego.

W związku z ogromnym postępem wiedzy o mechanizmach rozwoju nowotworów powstaje obecnie wiele nowych propozycji terapii bardziej wybiórczo ukierunkowanych na wyeliminowanie komórek nowotworowych. Metody te polegają np. na próbach wprowadzania do komórek guzów silnych toksyn poprzez ich związanie z przeciwciałami dla antygenów lub struktur receptorowych, które szczególnie często występują na powierzchni niektórych nowotworów; np.: stosowanie cytokin, które pobudzająprzeciwnowotworowe odczyny odpornościowe; na wprowadzaniu do normalnych lub nowotworowych komórek genów kodujących białka hamujące pośrednio lub bezpośrednio wzrost komórek. Dotychczas metody te mają tylko ograniczone zastosowanie w leczeniu wysokospecjalistycznym, a ich skuteczność pozostaje jeszcze bardzo ograniczona. Szybki postęp wiedzy doprowadzi jednak z pewnością w przyszłości do dalszych usprawnień oraz szerszego i bardziej skutecznego wykorzystania tych metod w praktyce onkologicznej.

--

Rozwój nowotworu zostaje zwykle zatrzymany w fazie, w której rozpoczęto leczenie. U wielu chorych udaje się całkowicie zlikwidować tę * chorobę. Obecnie w Polsce można wyleczyć trwale niemal 30% chorych na nowotwory złośliwe.

4.6. RYZYKO WYSTĄPIENIA CHOROBY NOWOTWOROWEJ

Zwiększające się z roku na rok występowanie chorób nowotworowych wzbudza duże zaniepokojenie na całym święcie. Stwierdza się, że za powstawanie nowotworów w znaczący sposób są odpowiedzialne różnorodne czynniki zanieczyszczające środowisko oraz czynniki związane z niewłaściwym odżywianiem, a także obecność wielu środków chemicznych i codzienny z nimi kontakt (np. w gospodarstwie domowym i pracy zawodowej). Akumulacja różnych czynników, z których każdy z osobna nic stwarza wielkiego ryzyka, może dawać efekty sumujące się, prowadząc do rozwoju chorób, w tym nowotworowych. Z punktu widzenia ekotoksykologii, zanieczyszczone środowisko jest szkodliwe nic tylko doraźnie, tj. dla współczesnej populacji ludzkiej, lecz może również doprowadzić do obniżenia wartości biologicznej przyszłych pokoleń.

To, co stanowi dobrodziejstwo dla organizmu (jego mechanizmy ochronne), w sposób paradoksalny komplikuje odszukanie ilościowych relacji pomiędzy natężeniem ekspozycji a ryzykiem wystąpienia choroby nowotworowej. Tak, jak ludzie różniąsię między sobą cechami fizycznymi i psychicznymi, tak też zróżnicowana jest aktywność ich enzymów. Zjawisko to nosi nazwę polimorfizmu genetycznego. Jeżeli więc stopień aktywacji mutagenu jest zróżnicowany, detoksykacja przebiega z niejednakową sprawnością, a naprawa DNA zachodzi zc zmienną efektywnością, to ta sama dawka mutagenu prowadzi do różnego poziomu uszkodzenia DNA i zróżnicowanego ryzyka wystąpienia choroby nowotworowej. To właśnie jest przyczyną różnic międzyosobniczych w podatności na działanie mutagenów.

przerzut

do węzła chłonnego w najbliższej okolicy

Rak inwazyjny

stadium uogólnione (stopień IV)

przerzut do kości

Rys. 4.4. Schemat przebiegu złośliwej choroby nowotworowej - raka

stadium miejscowe (stopień I)

Mutagenne i kancerogenne działanie ksenobiotyków 103

Stan zdrowia organizmu ł tkanki

7

Nieswoiste stany patologiczne

G3_a> <S<P

<*>Z<d

▼

Stan przedrakowy

®oo 1*5cs> ©o©!?

cg? o®,o ©

<51® <*>,_. o G>© <D0

^ © o CstAp<S><S>

I

Rak przedinwazyjny

czynniki rakotwórcze

inne nieswoiste czynniki patologiczne

czynniki rakotwórcze

czynniki rakotwórcze

zaburzenia mechanizmów wewnątrzustrojowych

najwcześniejszy stopień rozwoju raka

OOCD© OOOOfflOcP <90

T

Rak inwazyjny

nie przekracza błony podstawnej

® O (9 <9

Rak inwazyjny

przekracza błonę podstawną

stadium

miejscowo-regionalne (stopień II i III)

Mimo to nie rezygnuje się z prób powiązania ekspozycji z ryzykiem wystąpienia choroby nowotworowej.

Ryzyko wyrażone jest liczbą określającą, ile razy częściej chorują na daną postać raka osoby obciążone czynnikami ryzyka w stosunku do osób nimi nic obciążonych. Czynnikami ryzyka nazywa się wszelkie sytuacje, które zwiększają prawdopodobieństwo zachorowania człowieka na nowotwór złośliwy Mogą być nimi czynniki zewnętrzne i wewnętrzne.

Ryzyko zachorowania na nowotwory pozostaje w bardzo wyraźnym związku z wiekiem. Pierwszy szczyt zachorowań na nowotwory niektórych narządów wewnętrz-