IMAG0066 (6)

2$

charakterystyczny składnik wymienianych tu poglądów^so. Podobieństwo tych koncepcji polega takżo na tym, że ich podstawowe idee były już gotowe na początku pierwszej dekady lat międzywojennych, a w drugim dziesięcioleciu — kiedy przybierają na sile — są już powtórzeniami wcześniejszych sformułowań. Krótko mówiąc, tuż po roku 1918 pojawiają się u bardzo różnych krytyków zbliżone koncepcje stosunku prozy do poezji, wedle których proza jest tym bliższa swemu ideałowi poznawczemu i artystycznemu, im zdecydowanie] rezygnuje ze wszystkiego, co zbliża ją do konstrukcji poetyckich. Dwa następne modele wiążą się już wyraźnie ze świadomością lat trzydziestych.

3. Trzeci model relacji między prozą a poezją został sformułowany w wypowiedziach poświęconych „eksperymentom” w powieści. Dotyczyły one głównie „stanu posiadania" polskiej tradycji narracyjnej i byty próbami przeciwstawienia się ustabilizowanym odczytaniom utworów Irzykowskiego Berenta^,ł czy Mieińskiego **. Oglądane z perspektywy

* Fryde rozróżniał „czystą poezję" od „czystej prozy": „Czytając nową książkę Dąbrowskiej [.-] chciałoby się głośno zawołać: „Ależ to czysta proza!" Tak właśnie: czysta proza — w przeciwieństwie do tyle dyskutowanej w obecnym czasie „czystej poezji". To bowiem przede wszystkim wyróżnia utwory Dąbrowskiej od produkcji większości naszych starszych i młodszych pawleieio-pisarzy, że są one autentyczną, rzeczową i konkretną prozą narracyjną" (lekcja prozy, TOK, z. 368). Z. Dębicki podkreślał, że „głód epiki" oznacza po praski głód obiektywizmu w przeciwieństwie do zainteresowania subiektywizmem wy lirycznej (poezji) (Liryka a epika, [w:] Rozmowy o literaturze, Warszaw i 7. 145, por. tam Proza i poezja, z, 154—160). Wyka: „bezwolne patrzeń* poetyckie tam, gdzie prosiłaby się iurewose realistyczna" (Sprawo Piętaku, 9sz, s 273). B. Mierniki: „Większość naszych młodych p^.arzy posługuje się beznadziejną metodą transponowania poezji na prozę. Poezja jest syntezą różnorodnych elementów dźwięku, obrazu, sensu uczuciowego lub p«»).. i w przeciwieństwie do prozy jest wyrazem na*zego ,Ja" lezącego u ^>u --•ac rrssstahzycznycb zobiektywizowanych w koiutrukcjach formalnych v» U&& bzuikł Czystej. Pozbawiona togo, co jest jej istotą > koniecznym wy * *

: 'ćioiforia na prozę utaję ssę ciapowatą na»ą, *tanów iąc w sumie kupę ■ * ycyżelowanych, me wiążących -iię wzajemrnc obrazów. G ile *» * «*-•^: • kofetc#* formą w sterze Sztuki Czystej, nie podlegającej logicznemu i uty 'wuj * v jaicnćftiji, u tyife w dziedzinie powieść i    i    '

w : % m. im sąłożeibiu^ sląje się po prostu kiuiiiłtwcm, odbierając ¹ uą p*vą.>e zuKn, w*aię w piawd/iwośó opi*u‘ U*# tną. -i, ’żi‘ -i). Wyka; ,Jirycsi»a konsumpcja świata o* "^c" '^J" _.,

¹    <* /•t.ięijfe '-adewedąc .toiOHok- <Jo »w»ai.i oa 'Atcmąu krótkiej’ ’    ^

c -ni	sec '-ja a ■ ak*			t*Ub	tyli
	h| itóo	ęOJhl > ■ulgtptĄ^1		W.	dotiL^s^-
	•t ■, % •, ■SprtHW				i. ad
	« &S&. TU	i&b -	4.	Ilfc,
*■****%	' VUm Hmnjiyi			Wi	*^p*^łtt**
■k ąjh	hPW-ytlWWMSiłJU			ik*
iMtoim	'’vn\VvfU ..w		u?v*i 9		^ dą***

- Czysty uryd^H »-o    be* radnej odpoWjęt^%h*^ł*4<*» "

) lat przeszło dwudziestu powieści tych autorów nieoczekiwanie ujawniły ( potencja! poszukiwań formalnych atrakcyjny dla świadomości literackiej okresu międzywojennego. Odczytania te pełniły dwie wyraźne funkcje: I po pierwsze, ostro przeciwstawiały się takiemu modelowi prozy, jaki projektowały wypowiedzi cytowanych wcześniej krytyków. Rehabilito-wsły bowiem estetyczne, antymimetyczne ambicje prozy narracyjnej,

• wynikające z jej niechęci — różnej co prawda — do realistycznego wzorca opowiadania. Po drugie, pozwalały zakorzenić niektóre idee artystyczne w niedalekiej przeszłości i w tym sensie umożliwiały nieco inne niż na początku XX-Iecia spojrzenie na estetykę modernizmu. Tego rodzaju wypowiedziom towarzyszyły sporadyczne wzmianki o nienadążaniu prozy za ewolucją artystyczną poezji, co oznaczało zachętę do przezwyciężania istniejących kanonów^ gatunkowych i rodzajowych^M. Cały ten blok wypowiedzi był wyraźnym wskazaniem, że w polskiej tradycji powieściowej istniały już próby stworzenia utworów narracyjnych nie pod-j porządkowanych regułom typowego przekazu epickiego. Co prawda, nie wyciągano z nich daleko idących postulatów wobec najnowszych utworów, niemniej jednak samo przypomnienie tych antecedencji jakby poszerzało międzywojenną gamięć o możliwościach powieści. Można powiedzieć, że powieści Micińskiego, Berenta, Żeromskiego i ia. nieznacznie się przemieszczały z pola „gustów” czytelników, w jakim zastało je XX--lecie, w obszar „wiedzy" i „kompetencji”.

i.ej do epickiej, formy zewnętrznej i wewnętrznej, klasycznych reguł dramatycznych — »ta)ą się w tej powieści tematem rozstrzygnięć artystycznych truinych i awangardowych, Berent jest w tej powieści prekursorem formizmu literackiego*,

i w powieści	i 5^	takiej sl		|e	się zjawiskiem	zupełnie	wyjątkowym" (K- T	r o c z y q-
akt, Wacław	Be	renł, to			11 paiiitwouicj	nagrody	literackiej 1832, uDzi	ennik Po
zatóski", '103:	i, ni	r
• Naw.*	Mję	tu m.	in		do rozważań	Witkaceg	o i Czechowicza ot:	nawianych
w rozdziale t	>	>wi*ici-	w	or	ku“.
^H Zpb, n	\ i*	i. J- £.	S	ik	i w s k i, Anten	tttzm w 1	literaturze, „Piua^11, li	i&7, nr i2,
* Fiukow	/ a k	i, JDrc		1",	, litód, ni 2, ;	b ia*?; c	z. Miłosz, Rado#:	i poez jo,
•.Pion", iiwy.	i nr	U or«	*Z		V o froncie pro.	Ht* 2 pej	upęktywy całości th	►ty^łWódL*o-
loiwii,	taA	aręycie	k«	IW	e jęst w yznan	lii Mli O* z	a z r. laiłł, którego	fragment
tyłowahfiji) j	,uż	w roac	izi	ul	w o „pow«eśęi-	worku'.	Qto oały ten cytat:	,^fu/; we
MieesMiaj	udoi	»t i pod	ub	•ai	O liki Się Wszy.	atko, co	me mieściło się w	uataiooycn
	liogi	r-anieze	W		i poezji u	młodego
^wtusołow	H ^	każyka,			Eiy i takty z	kazety w	i wiatw^h oaekkuy	t n >h*su*w
		jnna ¥	iukv.		>W«kkiOgok itoOkj	minockte	wstawki w v<s>w	ich %. ' a-
	ęgę	^1			. puwuat 1(VWite		ior*u> - \it> kun	, ly-ch iKr.
	.#hv		ąj		• cUł*K> W > l'i*« ł+ V V	iraUilU oę.	zęhy bi>	Uhl wojaut>-

,,ę    IM '*«mV**wv*v* *vł    u    •'.•'-„•i*

r.u; lir    ^rV 'V*    ^!-SWM/óń lit,.