~LWF0030 (3)

62

Vafthrudnismal (53) dodaje do wizji walki Widara z Fenrirem ten jeszcze szczegół, że syn Odyna pomściwszy ojca, Wilkowi „przeklętą rozszczepił paszczę”. Motyw ten potwierdza zapisana jedynie w Hauksbók dodatkowa strofa Voluspa (55H). U Snorriego jak zwykle wszystko jest jasne. Gdy Odyn zasięgnął już rady Mimira, Yggdrasill zadrżał, a wszystkie istoty na ziemi i niebie ogarnął strach:

Asowie i wszyscy einherjar uzbroili się do boju i ruszyli na błonie. Pierwszy jechał Odyn w złotym hełmie i pięknej kolczudze, ze swą włócznią, która nazywa się Gungnir, idąc na spotkanie Fenrirowi. Thor szedł u jego boku, ale nie był mu w stanie pomóc, gdyż sam był w ciężkiej potrzebie walcząc z Midgardsormem. Frej walczył przeciw Surtowi i był to straszny bój dopóki Frej nie padł, wtedy został zabity, gdyż zabrakło mu jego dobrego miecza, który oddał Skimirowi. Także pies Garm się uwolnił, który był uwiązany przy Gnipahclir, a był on strasznym potworem. Ten walczył z Tyrem i jeden zabił drugiego. Thor zabił Midgardsorma ale zdołał potem przejść tylko dziewięć kroków zanim padł martwy na ziemię, dlatego, że wąż zionął na niego [swym zatrutym jadem oddechem]. Wilk pochłonął Odyna, a gdy tak zginął natychmiast pojawił się Widar i postawił swą stopę na dolnej szczęce Wilka.

Na tej stopie, podaje Snorri, Widar nosi but, który powstał w początkach świata, a zrobiony jest ze skrawków skóry, które ludzie obcinają przy piętach, dlatego takie ścinki każdy, kto chce pomóc Asom, powinien dla nich wyrzucać. Widar „ręką chwycił górną szczękę Wilka i rozdarł mu paszczę, i tak został Wilk zabity¹. Loki walczył z Heimdallem i zabili się obaj nawzajem. A potem Surtr podłożył ogień na całej ziemi i spalił wszystkie światy”. Batalia sprowadza się więc do pojedynków głównych antagonistów konfliktu: Odyna z Fenrirem, Tho-ra z Midgardsormem i Freja z Surtem. Walka Tyra z Garmem sprawia wrażenie dubletu pojedynku Odyna z Wilkiem. Nie bez znaczenia jest śmierć Lokiego w pojedynku z Heimdallem i śmierć Fenrira pokonanego przez Widara. Ze wspomnianych przez Snorriego głównych aktorów bitwy przy życiu zostają jedynie Widar po stronie bogów i Surtr po stronie ich wrogów. Zwycięstwo należy jednak do nich.

Voluspa dopiero po opisie walki bogów z ich wrogami przedstawia szerzej zagładę świata:

Słońce ciemnieje, ziemia wpada w morze,

Spadają z nieba błyszczące gwiazdy,

Szaleją dymy, co razem z ogniem Żar niosą het pod niebiosa (Vsp. 57).

Snorri, nie do końca w zgodzie z logiką, koniec świata opisał przed śmiercią bogów. Najpierw zginęły ciała niebieskie: „Wilk połknął Słońce, co ludzie uznali za straszne nieszczęście, a drugi Wilk Księżyc, co również było wielką szkodą, a gwiazdy spadały z niebios”. Nastały więc ciemności, a wilki, które pożarły Słońce i Księżyc, to prawdopodobnie Skóll i Hati². „A oto co zdarzyło się dalej. Cała ziemia i góry zaczęły się trząść, aż drzewa wyrwały się z ziemi”, zaś góry i skały popękały. Ponadto, jak pamiętamy, ziemia ma zostać zatopiona falami oceanu wzburzonego przez węża świata Midgardsorma, a sklepienie niebieskie załamie się i runie. Towarzyszyć temu będzie drżenie jesionu Yggdrasill i zawalenie się mostu Bifrost.

Wiele z tych motywów znajduje paralele w wierzeniach innych ludów germańskich i nie tylko germańskich. Dla Fimbulvetr znaleziono analogię w mitach Persji (E.O.G. Turville-Petre 1964, 283). Formuła opisująca potrójną zagładę świata przez potop, załamanie się sklepienia niebieskiego i zapadnięcie się ziemi pojawia się w staroislandzkiej przysiędze gridamal (W.H. Vogt 1936). Jej echa pojawiają się nawet na kamieniach runicznych, na przykład ze Skarp&ker w Sodermanlandzie, gdzie interesujący nas fragment Otto von Friesen odczytał: iarth scal rifna uk ubhimin - „ziemia pęknie i niebiosa”³. Poza Skandynawią odnajdujemy ją w epice staroirlandzkiej, w źródłach starogómoniemieckich a nawet w krakowskiej tradycji mitycznej (L.P. Słupecki 1995).

Rozniecony przez Surta pożar świata - Surtarlogi („ogień Surta”) znajduje analogię w starogómoniemieckim poemacie Muspilli (IX wiek) i w starosaskim Helianci W tych chrześcijańskich już tekstach muspili oznacza Sądny Dzień, etymologia słowa pozostaje niejasna; choć jego drugi element, spell, oznacza najprawdopodobniej zagładę (E.O.G. Turville-Petre 1964, 284). Skandynawowie zapożyczając to słowo z południa błędnie zrozumieli je jako miano ognistych demonów (Muspelssonar), których świat (Muspelheim) utożsamili ze światem ognia, możemy więc interpretować muspili jako wielki pożar kończący istnienie świata w wierzeniach Germanów z kontynentu⁴.

1

O Widarze patrz: G. Dumćzil 2000, 242-243.

2

   Snorri Sturluson (Gylf 51) wspomina tu wilki bez ich imion, co daje powód do spekulacji, iż miał on na myśli Fenrisulfa (Fenrira) i psa Garma. Ale oba te potwory pełnią w ragnarók inną rolę: Fenrir walczyć ma z Odynem, a Garm z Tyrem. Zarazem dwa inne wilki, Hatiego Hrodvitnirson (zwanego Managarm, czyli „pożerca Księżyca”) i Skólla uważano za monstra nieustannie usiłujące pożreć te ciała niebieskie (Vsp. 40-41; Grm. 39; Gylf. 12), można więc utożsamić je z wilkami, które pożrą słońce i księżyc przy końcu świata - oba uznawano zresztą za dzieci Fenrira (L.P. Słupecki 1994, s. 71-73). Pamiętać tu trzeba jednak, że Vafthrudnismal (46-47) pożarcie słońca przypisuje Fen rirowi!

3

   Só 154: Sodermanlands Runinskrifter 1, 1924-1926, 116-118 (Sveriges Runinskrifter 3).

4

   H. Schneider 1936, 1-32; R. Simek 1995, 282-283.