skanuj0118

średnia arytmetyczna, miara tendencji centralnej — średni wynik będący sumą wszystkich wartości zmiennej, uzyskanych w badaniach, podzieloną przez ich liczbę.

Środki dydaktyczne, przedmioty materialne umożliwiające usprawnienie procesu nauczania; wyróżnia się następujące grupy środków dydakt.: 1) tekstowe (artykuły, książki), 2) wzrokowe proste (mapy, zdjęcia), 3) wzrokowe techniczne (diaskop, mikroskop), 4) słuchowe techniczne (magnetofon, gramofon), 5) audiowizualne (wideo), 6) automatyzujące proces dydakt. (komputer, wyposażenie gabinetów językowych, urządzenia symulacyjne).

środowisko dydaktyczne zespól obiektów i pomieszczeń, wraz z ich wyposażeniem, przystosowany do przebiegu nauczania (procesu uczenia się); istotny składnik systemu dydaktycznego.

świadectwo dojrzałości (świadectwo maturalne), dokument stwierdzający złożenie egzaminu dojrzałości (-> matury); stanowi dowód ukończenia szkoły średniej uprawniający do ubiegania się o przyjęcie do szkoły wyższej.

Świadectwo szkolne, dokument stwierdzający ukończenie danej klasy bądź szkoły określonego typu.

świadomość, stan przytomności i suma przeżywanych w tym stanie treści. Elementy pojęcia świadomości pojawiają się w III w. n.e. u Plotyna, który odróżniał naturę duszy od wiedzy, jaką ma ona o własnej naturze, oraz u Epikteta mówiącego o wewn. władzy umysłu, dzięki której poznaje on sam siebie i zarazem wszystkie inne rzeczy. Właściwe pojęcie świadomości pojawia się w czasach nowoż. w koncepcjach filoz. Kartezjusza i J. Locke’a. W Rozważaniach dotyczących rozumu ludzkiego (1690) Locke określa świadomość jako „postrzeganie tego, co dzieje się we własnym umyśle". Później terminem świadomość oznaczano nie tylko bezpośred nią wiedzę o zjawiskach we własnym umyśl* (wrażeniach, myślach, emocjach, obrazach), ale i same te zjawiska. Takie pojęcie świailo mości było podstawą XIX-wiecznego progrn mu psychologii opartej na introspekcji, w Itlń rym świadomość stała się synonimem psychiki. Programowi temu przeciwstawił się -» ht> hawioryzm, ignorujący istnienie świadomości i proponujący w zamian badanie zależności między bodźcami a reakcjami. Ważnym impulsem dla rozważań o świadomości było pm wstanie psychoanalizy (S. Freud, C.G. Jung), podkreślającej obecność w świadomych prze życiach i działaniach nieświadomych moty wów, pragnień wypływających z popędów (Freud) oraz form nieświadomości zbiorowe), czyli archetypów (Jung). Ujawniają się one w niekontrolowanych czynnościach i wypo wiedziach, snach, przeżyciach o charakterze rei. i artystycznym. Na pocz. XX w. E. Husserl oparł na pojęciu świadomości projekt fenomenologii, czyli systematycznych badań sposobów prezentowania się różnego typu przedmiotów w świadomym doświadczeniu. W sprawie genezy świadomości wypowiedział się materializm dialektyczny, uznając, iż świadomość, której istotę stanowi zdolność do symbol, odzwierciedlania doświadczenia, jest funkq'ą wysoko zorganizowanej materii, a jej powstanie jest związane z wykształcę niem się mowy (systemu językowej reprezentacji świata) w następstwie rozwoju społ. form działalności człowieka (praca zespołowa).

W najszerszym ujęciu świadomość ma 5 składowych: stan czuwania, świadomie przeżywane treści, zorganizowanie tych treści w pole świadomości, zdawanie sobie sprawy z doznawania treści, czyli samoświadomość, świadomą kontrolę zachowania. Wszystkie składowe świadomości są ze sobą ściśle powiązane, np. struktura pola świadomości wpływa na treść doświadczenia i odwrotnie.

świeckie

239

ilnl.ilono eksperymentalnie wiele prawidłowi iści rządzących świadomością; tak np. bodź-i i' lego samego rodzaju następujące po sobie w odstępie mniejszym niż 0,002-0,005 s są mlliierane jako jeden bodziec; z kolei prze-il/latem czasu, który jest odczuwany jako ■ liwila obecna jest 2,5-3 s, wykazano też, że zdolność do świadomej rejestracji bodźców mc jest równo rozłożona w czasie, lecz pojawi, i się w interwałach identycznych z interwalem, w którym zlewają się bodźce; również następstwo stanów czuwania i snu jest regulowane wewn. zegarem o okresie ok. ,v;,5 godz. Ludzka świadomość nie służy prosie) rejestracji bodźców, ale jest narzędziem wychwytywania sensu doświadczenia i kon-imli działania. Biologiczny sens świadomości |ent prawdopodobnie związany z możliwością antycypacji zdarzeń za pomocą wewn. modelowania sytuacji. We współcz. nauce o proce-n.ich poznawczych (ang. cognitive science) podkreśla się, że treści świadome są częścią systemu przetwarzania informacji w ludzkim mózgu; w skrajnym ujęciu treści świadome są traktowane jako „bieżąca wartość parametrów rządzących przetwarzaniem informacji na wysokim poziomie systemu operacyjnego” |I’.N. Johnson-Laird). Toczy się spór o możliwość wytworzenia świadomych systemów sztucznej inteligencji; wielu przdstawicieli cognitwe science (np. M. Minsky) widzi taką możliwość; sceptycy (J.R. Searle) twierdzą, że świadomość jest jedyną w swoim rodzaju właściwością ludzkiego mózgu, który nie przypomina w działaniu komputera. Inne koncepcje świadomości podkreślają jej związek z językiem; twierdzi się, jak D.C. Dennet, że treści świadome są to te informacje, które mają dostęp do generatora mowy.

Podstawą działania świadomości wydaje się być czynne wykorzystanie i modyfikowanie tzw. pamięci krótkotrwałej; procesem tym rządzą reguły selekcji, które ignorują niestabilne konfiguracje danych i decydują o tym, co pojawia się jako świadome doświadczenie. Istnieją osobne reguły selekcji dla poszczególnych zmysłów oraz (prawdopodobnie) pewne ogólne reguły odnoszące się do wszystkich zmysłów i niezmysłowych czynności umysłowych. Świadomość przejawia właściwości ilościowe: natężenie i stopień koncentracji. Funkcje świadomości ulegają rozmaitym deformacjom, niektóre z nich są symptomami zaburzeń psychicznych.

świeckie wychowanie -> wychowanie laickie.