img231 (19)

464 Andreas Huyssen

przykład budowle Philipa Johnsona, Michaela Gravesa i innych - nie oznacza to, że dalsze stosowanie się do dawnego zespołu propozycji modernistycznych gwarantowałoby pojawienie się bardziej przekonujących tworów architektury czy dzieł sztuki. Współczesne neokonserwatywne próby przywrócenia modernizmu w wersji oswojonej jako jedynej prawdy na miarę XX-wiecznej kultury - ich przejawami są na przykład berlińska wystawa Beckmanna z 1984 roku i liczne artykuły Hiltona Kramera w „New Criterion” - to strategia, której celem jest pogrzebanie politycznej i estetycznej krytyki pewnych form modernizmu, jaka zyskiwała grunt od lat 60. Problem z modernizmem nie polega jednak tylko na tym, że może on zostać włączony do konserwatywnej ideologii sztuki. Zresztą, miało to już raz miejsce na wielką skalę w latach 50.¹ Poważniejszym problemem jest dla nas dziś widoczny, jak mi się wydaje, ścisły swego czasu związek różnorodnych form modernizmu z nastawieniem modernizacyjnym, zarówno w jego wersji kapitalistycznej, jak komunistycznej. Oczywiście modernizm nigdy nie był zjawiskiem monolitycznym, obejmował zarówno modernizacyjne szaleństwo futuryzmu, konstruktywizmu i Neue Sach-lichkeit, jak i najbardziej niewzruszoną krytykę modernizacji w rozmaitych współczesnych formach „romantycznego anty-kapitalizmu”². Ale nie to, czym naprawdę był modernizm, jest problemem, ku któremu zmierzam w niniejszym eseju, ale raczej to, w jaki sposób był postrzegany z perspektywy czasu, jakie niósł dominujące wartości i jaką świadomość, jak funkcjonował ideowo i kulturalnie po II wojnie światowej. Kością niezgody dla postmodernistów stał się pewien szczególny wizerunek modernizmu i obraz ten należy zrekonstruować, o ile

„

im.

mM

Nad mapą postmodernizmu

•• :;• • «•. ■. ■ ■■•■*.. .

. ■

- : ■ .

'

■

■ • ' • V ••

.

?.•. ⁴ * "• O'i-i .    •* . •* ‘

' . • . •

'

• •• ' ;■

. Sńr.H-a

■ • ■

>

...•S/Jyfe

. *«r

lii

\ •

9fi,

;>ir    v •:

V-:: ’•"■

'    V.-,

■ '

• ? ' •---------

fcp

/

Mm

■■ ‘wm

^;jpti ■ •'.*)

■v$m :

•

s ■ ’ •i-::*#:

*Vr

mamy zrozumieć zawiłe związki postmodernizmu z tradycją modernistyczną i jego pretensje do odmienności.

Najbardziej czytelny przykład omawianych tu kwestii podsuwa nam architektura. Modernistyczna utopia ucieleśniona w programach budowlanych Bauhausu, Mięsa, Gropiusa i Le Corbusiera stanowiła po I wojnie i po rewolucji rosyjskiej część heroicznej próby odbudowania zdewastowanej przez wojnę Europy według nowych wyobrażeń i tak, by budowla w decydującej mierze uwidaczniała odnowę społeczeństwa. Nowe Oświecenie wymagało racjonalnego projektu dla racjonalnego społeczeństwa. Wszelako nowy racjonalizm nosił na sobie siady utopijnego zapału, który z powrotem zwrócił go ku mitowi - mitowi modernizacji. Bezwzględne odrzucenie przeszłości było istotnym składnikiem tyleż modernizmu, co wezwań do modernizacji poprzez standaryzację i racjonalizację. Wiadomo, w jaki sposób modernistyczną utopię zniweczyły jej własne wewnętrzne sprzeczności i, co ważniejsze, polityka i historia⁹. Gropius, Mieś i inni zostali zmuszeni do emigracji, a ich miejsce w Niemczech zajął Albert Speer. Po 1945 roku modernistyczna architektura była w znacznym stopniu pozbawiona wizji społecznej i stawała się stopniowo architekturą władzy i reprezentacji. Modernistyczne projekty architektoniczne zamiast zwiastować i zapowiadać nowe życie, stały się symbolami alienacji i dehumanizacji, dzieląc los taśm montażowych, drugiego przedstawiciela tego, co nowe, którego z jednakowo hałaśliwym entuzjazmem witali ongiś wyznawcy zarówno Lenina, jak Forda.

Charles Jencks, jeden z najbardziej znanych kronikarzy agonii kierunku i orędownik postmodernizmu w architekturze, datuje symboliczną śmierć architektury modernistycznej na 15 lipca 1972 roku, o godzinie 15.32. O tej porze wysadzono za pomocą dynamitu kilka bloków z wielkiej płyty (zbudowanych

⁰ Znakomite omówienie problemu polityki architektonicznej w^r Republice Weimarskiej daje katalog wystawy We w gehort (lic Wek: Kunst inni Gesellschaft in der Weimar Republik, Berlin 1977, ss. 38-157. Zob. także Robert Hughes, Tronble in Utopia, w: tenże, The Shock of the New, New York 1981, ss. 164-211.

:<k 5

1

Na temat ideologicznych i politycznych funkcji modernizmu w latach 50. zob. J. Hermand, Modernisni Restored: West German Pamtiny in the 195os, „New German Critiąue” 32 (wiosna/lato 1984), s. 23-41 i S. Guilbatit, Horn New York Stole the Idea of Modern Art, Chicago 1983.

2

^x To pojęcie gruntownie omawiają R. Syare i M. Lówy, Fignres oj Romautic Anti-Capitalisni, „New German Critiąue¹’ 32 (wiosna/lato 1984), s. 42-92.