ARCHITEKTURA ROMAOSKA W POLSCE
Ytril na podstawie Åšwiechowskiego w Sztuce Polskiej
vð ARCHITEKTURA PRZEDROMAOSKA DO ROKU 1038.
Jest tego na szczęście bardzo mało.
vð Budowle Centralne
- WAWEL  aż 5 reliktów przedromaoskich
- Rotunda Feliksa i Adaukta  Długosz uważał ja za b. wczesną, jeszcze pogaoską. Z płaskich sztuk
łamanego kamienia zbudowana. Kolista nawa, tetrakonchos, kopuła. Byd może dwupoziomowa  bo
jest jakieś zaokrąglone pomieszczenie (byd może klatka schodowa) i nisko okna. Nieznane
przeznaczenie, byd może kaplica władcy lub wielkorządcy. Prototypem byd może rotunda św. Wita w
Pradze (926  929)
- Kośd. ,B (niedaleko rotundy) dwie apsydy na osi wsch.  zach, kolista nawa, była empora (jest ślad
kolumny w apsydzie zach), pod emporą pochówek kobiecy z kamienną płytą. Podobny jest kośc w
Mikul%0ńicach, więc byd może jest to czeski implant.
- Rotunda między Wieżą Zygmunta Starego a Bastionem Władysława IV  z jedną apsydą od
wschodu, jest w niej coś jakby basen chmielny, wiec byd może było to baptysterium. -> tzw PROSTY
TYP ROTUNDY  potem bardzo się rozpowszechnił.
- Rotunda na wzgórzu św. Benedykta
- Rotunda na Skałce  św. Michała  obie wymienia Długosz.
- wczesno romaoski kośd. św. Gereona
- WIELKOPOLSKA  2 rotundy
- najstarsza murowana budowla pod katedrÄ… gniez
nieoską też była centralna  rotunda prosta,
skromne rozmiary, ok. II poł. X wieku  byd może tzw ,Kościół Dąbrówki (?)
- bliz
niacza do niej kaplica w A

KNIE  te same wymiary i układ, ok. 995  1020, inicjatywa brata św.
Wojciecha - Sobiesława
vð PALATIA
- Palatium na OSTROWIE LEDNICKIM  dwuczłonowa murowana rezydencja, funkcje sakralne i
mieszkaniowo  reprezentacyjne, zniszczone w czasie najazdu Brzetysława. Plan prostokąta
wydłużonego z przylegającą doo centralną kaplicą, w środku jej plan krzyża greckiego, filary
dwierdkoliste.  jakby inspiracje martyriami. Była też wieża  latarnia. Lata 20te XI wieku.
- PRZEMYŚL  0k. 1020  1030, kaplica (rotunda prosta) przylegająca do wydłużonego budynku
mieszkalnego,
- OSTRÓW TUMSKI W POZNANIU (przed fasadą kośd. gotyckiego MP)  palatium prostokątne, obok
byd może centralna kaplica
- GIECZ  byd może ten sam warsztat co w Lednicy, zniszczone w czasie Brzetysława. Standardowy
prostokÄ…t i centralna kaplica doo przylepiona.
vð BAZYLIKI KATEDRALNE
Niewiele na ich temat wiadomo  na podstawie reliktów sądzi się, że były to okazałe sanktuaria
wzniesione za panowania czeskiego (Wawel, Ostrów Tumski we Wrocławiu)
- WAWEL  relikty znalezione pod katedrą gotycką  też sporych rozmiarów, odkryto fragment
apsydy przy płn ramieniu transeptu, i kawałka ściany płn korpusu, oraz płyty z piaskowca (Anny
pleciona)  byd może elementy przegrody chórowej. Wezwane św. Wacława świadczy o czeskich
poczÄ…tkach.
- WROCA
AW - relikty arch pod chórem gotyckim, pod romaoską kryptą bpa Waltera aż 3 budowle
różnej orientacji  najstarsza zapewne z X wieku. Prostokątne prezbiteria z półkolistymi apsydami.
- POZNAO  pierwsza katedra (poprzedziła romaoską i gotycką) , mogła powstad (wg ostatnich badao)
dopiero ok. 1000 roku, odkryta w 1946, wyodrębnione prezbiterium zakooczone apsydą, po bokach 2
prostokątne pomieszczenia  byd może wieże, ale nie wiadomo. W elewacji zach. Potężna wieża 
rzut kwadratu, empora wysunięta wgląd przęsła zach. Nawy gł.  byd może wzorowane na
,westwerku Jedna z największych katedr wzniesionych w Europie Środkowej w XI
- GNIEZNO - problemy z datowaniem i ustaleniem formy przestrzennej, poczatki na pewno zwiÄ…zane
ze śmiercią Wojciecha w 997 i sprowadzeniem jego relikwii do Gniezna, złożonymi w prostym aneksie
rotundy - i był sobie, dopóki nie zbudowano drugiej bazyliki, z której zach. Się resztki trój apsydowej
partii wschodniej (a była trójnawowa). Dwuwieżowa fasada. To respektowane w póz
niejszej
odbudowie i w katedrze romoskeijZnowu analogie do św. Wita w Pradze. Złoty ołtarz od Ottona III
tam był.
vð KOÅšD. NA GRODACH I PODGRODZIACH
- KOŚD. ŚW. Jana na grodzie w Gieczu  jednonawowy, częśd. Wch podwyższona, pod nią krypta w
kształcie T, od zach kwadratowa wieża z dwoma kolistymi klatkami, bliskie analogie w ach. Ottooskiej
X i XI wieku, ale najbliższy  kośd. św. Jerzego w Gniez
nie.
- Bazylika w Kałdusie  jak dotąd najwieksza grodowa, trójnawowa, nawy boczne b. wąskie,
zamknięte apsydowo. A potem ją poganie zmienili na swoją świątynkę mwahahahahaha:3
Dużo tez było drewnianych budowli  np. pierwszy kośc św. Wojciecha w Krakowie.
vðBENEDYKTYNI EREMICI  Do Polski dotarli na pocz. panowania B. Chrobrego, wczeÅ›niej pewnie
przybywali mnisi iroszkoccy.
Lokowano benedyktyoskie eremy w Tumie i Trzemesznie  ale badania tego NIE POTWIERDZIA
Y. Więc
to bzdurna teoria. Ale jest Bula, potwierdzajÄ…ca istnienie opactwa w tumie  z 1136  wiec musiano je
rozwiązad. Odkryto też zagadkową budowlę  4 prostokątne pomieszczenia, wydzielone murami, od
wsch apsyda  i nie wiadomo, czy to świeckie czy sakralne.
vð ARCHITEKRURA ROMAOSKA, LATA 1039  1202
Początki odbudowy przez Kazimierza Odnowiciela. Stolica przeniesiona do Krk, napływ duchownych z
Nadrenii i Lotaryngii, benedyktyni też
Władysław Herman  nowa katedra na Wawelu
vð ARCHITEKTURA BENEDYKTYNÓW OD KAZKA ODNOWICIELA
- byli przy wawelskim kośd. Św. Gereona
- Wrocław  przy kaplicy św. Marcina
- MOGIA
A
- TYNIEC  pierwsze z ufundowanych przez Kazka opactw, 1044, pierwsza świątynia drewniana,
potem dopiero trójnawowa bazylika od 3 apsydach od strony wsch, niewiadome rozwiązanie fasady
zach, nawy boczne w całości przesklepine (bo do filarów przylegają pólkolumny od strony naw
bocznych), prezbiterium pewnie też sklepione. Postral uskokowy, tympanon gładki. Apsydialnie
zamknięte nawy, skromne rozmiary bazyliki. Refektarz, cellarium (są relikty)
- MOGILNO  konsekracja w 1065, trójnawowa bazylika filarowa, prezbiterium wyodrębnione,
zakooczone apsydą, po bokach ujęte przez 2 prostokątne kaplice z apsydami  tworzyły rodz.
Niskiego transeptu, w podziemiu masywu wieżowego krypta. Druga krypta pod prezbiterium.
B. specyficzne i rzadkie rozwiązanie, uderzające podobieostwo do nadmozaoskich kośd. z XI wieku.
Więc może działał warsztat z tamtego rejonu.
- LUBIO  opactwo MP benedyktynów, odnowienie fundacji Szczodrego (nieukooczonej) przez
Krzywoustego, ok. pół. XII wieku, odnaleziono dolną partię masywu wieżowego z kryptą,
rozplanowanie idealnie tak jak Mogilnie  więc tu była zredukowana wersja Mogilna.
vð ODBUDOWA KATEDR W POZNANIU I GNIEy
NIE. KOÅšD. ÅšW. GEREONA W KRK.
Bo w poznaniu i Gniez
nie katedry się sfajczyły. Wykorzystanie przy odbudowie wcześniejszych
murów, najprostszy schemat trójnawowej bazyliki z wyodrębnionym prezbiterium i nawami
bocznymi zamkniętymi półkolistymi apsydami. Lepiej opracowane ciosy (postęp budowlany, ejst się
czym jarad).
- POZNAO  filary o klasycznych profilach, strop belkowany, wysoki poziom zachowanej kamieniarki,
jedna z pierwszych świątyo odbud. przez Odnowiciela,
- GNIEZNO  czytelny tylko zarys murów, nie wiadomo, jakie były podpory, oszczędna artykulacja
wnętrza, były polichromie. XII wiek  DRZWI(w portalu prowadzącym do nawy płd)! Posadzka z
kolorowych płytek, też pewnie z XII wieku, układy koliste i plecionkowe.
- KRK, WAWEL, GEREON  przez długi czas uważany za Iszą katedrę wawelską (nie mówid tego
Walczakowi, bo zagryzie), odkryte w 1914  1920. Firej, Pianowski  1983  1999  dokładne
badania. WyjÄ…tkowo bogaty program  wyniesione prezbiterium, pod nim krypta ze sklepieniem
wspartym na 4 kolumnach i pólkolumnach przyściennych( wpływy NADRENII). Apsydy na ramionach
transeptu, transept mocno wysunięty, trójnawowy korpus. NIEZWYKA
E  empory przy ścianach
szczytowych transeptu, każda wsparta na 2 kolumnach. - > to z karolioskiej, benedyktyoskiej - > św.
Michał w Hildesheim! B. piękna dekoracja kamieniarska ornamentalna  wpływy zachodnie w
wschodnie.  te zasrane Anny plecionki! Wpływy z Czech.
- Sala na 24 słupach  bezpośrednio na osi Gereona, rozmaicie interpetowane i datowane,
prostokątny budynek, czasy Odnowiciela, podobieostwo z przyziemiami pałaców starobułgarskich
(noo, zajebiście). Chyba monumentalne palatium.
vð ROMAOSKIE BUDOWLE CENTRALNE
- kontynuacja przedromaoskich typów budowlanych  rotundy wywodzą się ze śródziemnomorskiego
i adriatyckiego kręgu kulturowego, a także paostwa Wielkomorawskiego, bo tam były kontynuowane.
- 15 rotund zach. W Polsce, wszystkie w okolicach południa kraju
- ROTUDNA W CIESZYNIE  XI wiek, pierwsza grupa czasowa, zróżnicowane poziomy nawy i apsydy
prezbiterialnej, empora zachodnia
- WAWEL  rotunda przy Baszcie Sandomierskiej  z prostÄ… emporÄ… i aneksem meiszkalnym
-PRZEMYÅšL, KOÅšC. ÅšW. MIKOA
AJA  II poł XII, poprzednik katedry, unikatowe rozwiązanie
przestrzenne  górna emporowa kondygnacja. A tak to badziewie wygląda.
- STRONIA(???) DOLNY ÅšL
SK  podobne do Przemyśla, 3 dw XIII wieku  bo otwory ostrołukowe
powstała w czasie zagęszczania sieci parafialnej na Śląsku,
- PROKOP, STRZELNO  wyłamuje się ze schematu typologicznego rotund, duża okrągła nawa,
kopuła na 8miu gurtach, prezbiterium prosto zamknięte, od płn 2 apsydy otwarte na nawę, okrągła
wieża zachodnia. Pierwotne wezwanie Św. Krzyża, przełom XII i XIII wieku. Fundatorem syn Piotra
Wszeborowica  Krystyn.
vð DRUGA KATEDRA WAWELSKA I BUDOWLE KR
GÓW NADREOSKO  MOZAOSKICH
- zaczął budowad Szczodry ( bo w poprzedniej było mu ciasno) ukooczył Herman
- nowa katedra przewyższała rozmiarami poprzedniczkę i wszystkie inne katedry w Polsce (król miał
gest i się szarpnął na duże coś, co by pokazad, jaki to jest fajny)
- trójnawowa bazylika katedralna, okazała, dwa dwupoziomowe chóry z kryptami ze sklepieniami
wspartymi na rzędach kolumn pod spodem, wieże w formie graniastosłupów  szeroko rozstawione,
co by wejśd do portali naw bocznych.
- w partii wsch grupa 3 apsyd (wysoka prezbiterialna i 2 niższe) oraz okrągła wieżyczka z klatką
schodowÄ…
- wzorzec NIEMIECKICH KATEDR CESARSKICH, na program wpłynęła byd może rywalizacja z Pragą.
- portale naw bocznych osadzone po bokach apsydy  to też z Nadrenii. Jest też karłowata galeryjka
arkadkowa.
- Krypta św. Leonarda - pochówek bpa Maura z 118roku,
- nie wiadomo, do czego służyła krypta pod kaplicą na koocu północnej nawy bocznej  analogia z
LUBINIEM  byd może grzebanie grubych ryb związanych z panującą dynastią.
- TUM POD A

CZYC
 świadczy od wyglądzie II wawelskiej, budowała ją ta sama ekipa, surowe mury
z jedynie ramami lizen i fryzem arkadkowym, apsyda zach- pólwalec, odpowiednikiem jej jest apsyda
wsch, poprzedzona krótkim chórem, od zachodu wieże kanciaste, od wsch okrągłe z klatkami
schodowymi.
Wielka apsyda (ta zachodnia???) podzielona na 2 kondygnacje ściśle na wys. empor nad nawami
bocznymi (w emporach pierwotnie monumentalne biforia). Prezbiterium nakryte kolebkÄ… na gurtach,
wielka apsyda z małą apsydiolą  podobne w TORCELLO  tam tron bpa. Przy ołtarzu  malowidło z
Dżizasem wg wizji Ezechiela (plus MB, Chrzciciel i Tetramorfy).W zachodniej apsydzie pochówek
jakiegoś bpa. Wpływy nadreoskie wszędzie, gdzie się tylko da. Rozpoczęcie budowy wraz ze śmiercią
Krzywoustego  poczÄ…tek rozbicia dzielnicowego, znaczenie ideowe budowy, abp gniez
nieoski Janik.
- PA
OCK  konsekracja w 1144, bp Aleksander z Malonne, rozebrana w renesansie, ostała się tylko
apsyda. Monumentalna artykulacja  o tym świadczą głowice kolumn bliz
nich  byd może ze ślepego
arkadowania fasady. DRZWI PA
OCKIE
- CZERWIOSK, kośd. Kanoników Regularnych  Aleksander z Malonne, ok. 1155, wydłużona,
trójnawowa bazylika klasztorna, (i nic więcej nie wiadomo, bo zbarokizowano). Wsch przęsło korpusu
tworzyło rodzaj nawy poprzecznej  niski transept, alternacja podpór. Nawa środkowa  strop lub
otwarta więz
ba. Duża rola polichromii. Graniastosłupowate wieże w fasadzie zach, 3 kondygnacje
biforiów. PORTAL.
- OPATÓW, kolegiata  nie znamy daty powstania dokładnej, jedynie ok. poł. XII wieku, masywna
fasada zachodnia, 2 ciasno zestawione wieże poł. wysoko podciągniętą ścianą szczytową, gzymsy
dzielące kondygnacje, prezbiterium prosto zamknięte (wpływy HIRSAU), artykułowane lizenami,
transept wyraz
nie zaakcentowany. Prezbiterium z triadą okien w ścianie szczytowej. Podziały
poziomie wieży płd w fasadzie zachodniej.(ALZACJA, np. Andlau opactwo) Międzywieżowy relief ze
zwierzaczkami:3
We wnętrzu gęsto ustawione filary.
- KOÅšD. WE WA
OŚCIACH FUNDATORÓW  związki z arch. Nadreoską
 kośd. św. Jana w Prandocinie  oktogolnalna wieża, wsparta na murach apsydy, gzyms
podokapowy z KIMATIONEM, detal rzez
biarski  PODOBIEOSTWA DO SPIRY
- kośd. św. Wojciecha w Brzez
nicy (potem zwane J
DRZEJOWEM)  zach. SiÄ™ tylko masyw zach.
partii wieżowej i fundament nawy, ok. 1109  1118, jednonawowy, przeciwstawienie apsydy zach
apsydzie wsch z ołtarzem.
vð BUDOWLE ORIENTACJI DOLNOSASKIEJ I TURYOSKIEJ
- GEREON  pierwsza tego typu w Krk
- ŚW. ANDZREJ, KRK, - ok. 1110, palatyn Sieciech, w obrębei osady podwawelskiej Okół, kośd,
kolegiacki. Masywna, jednolita fasada zach, ośmioboczne wieże z biforiami, fasada jakby
parawanowa. Bazylika mała, jedna para filarów, 2 apsydiole na zakooczeniach naw bocznych,
transept  wch przęsło korpusu, czytelny tylko w bryle  należy do póz
niejszej fazy budowy. Empory
na nawami bocznymi przęsła zach niewyjaśnione ich istnienie. ANALOGIE  bazyliki w GOSLARZE,
- KOÅšD. ÅšW. IDZIEGO W INOWA
ODZIU  fundacja Hermana, 1086, (ale obecnie siÄ™ w to wÄ…tpi).
Jednoprzestrzenna nawa z apsydą od wsch, cylindryczna wieża osiowa zachodnia, otwarta emporą na
nawę. Na górze wieży dzwonnica.  podobne budowle w WSCH. ANGLI, kośd benedyktynek w
HEESLINGEN  wzorzec do Polski dotarł przez Saksonię, kontynuacja założeo karolioskich
- KOŚD. BENEDYKTYNÓW NA OA
BINIE WE WROCA
AWIU  jeden z pierwszych reformy klasztornej
Grezgorza VII, fundacja Piotra Włostowica, ukooczony ok.. 1145 roku, rozebrany w 1529.Zachowały
się głowice monolitycznych kolumn, reszta detalu rozesrana po całym Wrocławiu. Była to bazylika
kolumnowa. Kapitele zdobione pólkolami  motyw z HARZU!
- KOŚD.KANONIKÓW REGULARNYCH Z TRZEMESZNA  też bazylika kolumnowa, ukooczone ok. 1145,
krótki korpus, prezbiterium zakooczone apsydą z dwoma prostokątnymi pomieszczeniami po bokach.
Kolosalna wieża prostokątna w fasadzie zach, z emporą. Głowice kostkowe z półkolami.
- KOLEGIATA ÅšW. PIOTRA I PAWA
A W KRUSZWICY  partia wsch ze spiętrzeniem brył, była kiedyś
dwuwieżowa fasada zach, trzy portale o oszczędnej kamieniarce  ANALOGIE DO
DOLNONIEMIECKICH KLASZTORÓW I ZGROMADZEO KANONICZYCH
- KOŚD. NORBERTANEK W STRZELNIE - przełom XII i XIII wieku, Piotr Wszeborowic, albo jego syn
Krystyn, b. dokładnie spełnione postulaty klasztorów reformowanych w planie. Niewielka,
trójnawowa bazylika, rozbudowana partia wsch, prezbiterium z apsydą i pólkolistą niszą w grubości
muru, po bokach prostokątne kaplice poł. arkadami bliz
niaczymi, transept z płytkimi apsydami po
stronie wschodniej, pierwotnie strop, były dwie okrągłe wieże, byd może planowano budowę
westwerku (to na podstawie przedstawienia na tympanonie fundacyjnym wydedukowane). TU
KOLUMNY STRZELNEOSKIE.
vð KOÅšD. KSI
Å»
CE I MOŻNOWA
ADCZE
- tak jakby prawie wcale ich nie było, gdyż iż ponieważ nie mieli kasy
- jak już, to posługiwano się programem nieadekwatnym do rangi budowli  np. Wiślica, Kalisz
- WIŚLICA  fundacja Mieszka Starego, jednonawowa kolegiata z prezbiterium zamkniętym apsydą,
miniaturowa krypta na 4 kolumnach,
- KALISZ  fundacja Henryka Sandomierskiego, zapewne podobne do Wiślicy
- ZAGOŚD, KOŚD JOANNITÓW (św. Jana Chrzciciela)  ok. 1145, jednonawowe, prezbiterium prosto
zamknięte, bogata artykulacja ścian zewnętrznych (jak w Wiślicy)
- SKALBMIERZ, KOLEGIATA  pocz. XII wieku, Skarbimir, dwuwieżowa fasada zach, za nią
jednonawowy korpus.
- RUDA WIELUOSKA  jednonawowe i małe. Ok. 1106
- WYSOCICE  kośd. św. Mikołaja  jednowieżowa fasada.
vð ARCHITEKTURA PÓy
NOROMAOSKA I OKRESU PRZEJÅšCIOWEGO DO POA
OWY XIII
WIEKU
- pojawiajÄ… siÄ™ fundacje rycerskie i mieszczaoskie
- póz
na faza stylu romaoskiego
- rozwinięcie działalności CYSTERSÓW!
vð NOWA KATEDRA W KAMIENIU POMORSKIM I PRZEBUDOWY KATEDR DWANIEJSZYCH
- KAMIEO POMORSKI  1176 książę Kazimierz z rodu Gryfitów, przeniesienie bptwa z Wolina do
Kamienia, ukooczona budowa dopiero w XV wieku. Bazylika transeptowa z prezbiterium zamkniętym
apsydÄ…,korpus nawowy w systemie wiÄ…zanym, nawiÄ…zanie do RATEZBURGA i LUBEKI. CEGA
A!
Wczesna faza tej cegły, inspirowana arch, kamienną. Portal zachodni opart na pełnoplastycznych
rzez
bach lwa i gryfa.
- POZNAO- przebudowa prezbiterium  1244
vð BAZYLIKI EMPROWE TYPU NADREOSKIEGO
- KOŚCIELEC PROSZOWICKI  KOŚC. ŚW. WOJCIECHA trójnawowa bazylika z emporami nad
nawami bocznymi, wielkimi triforiami otwartymi na nawę gł i wieżami po bokach prezbiterium.
- PA
OCK, KOLEGIATA ÅšW. MICHAA
A  ceglano  kamienna, podobna do KOÅšCIELCA, nie ma jej
już, są tylko relikty, prawdop. Fundacja Konrada Mazowieckiego.
vð PALATIA, KAPLICE DWORSKIE, KOÅšC. GRODOWE, KASZTELAOSKIE I RYCERSKIE
- LEGNICA  rezydencja Henryków Śląskich, prostokąt, tradycja dworskiej arch, pałacowej jeszcze z
Bizancjum i od Karolingów, kaplica pałacowa 2 kondygnacyjna, 12stoboczne obejście, 6cio boczna
przestrzeo
- WROCA
AW  też Henryki Śląskie, przebudowane, paltium  donżon, dwie kaplice, opactwo
norbertanów z kaplicą św. Marcina. Kaplice centralne, wieloboczne.
- ZAWICHOST  tetrakonchos św. Maurycego
vð MIESKIE I WIEJSKIE KOÅšCIOA
Y PARAFIALNE
- PIERWOTNY MARIACKI KRK  trójnawowy, dwuwieżowa fasada zach, pocz XIII, hala
sklepiona, nie wiadomo, jak była rozwiązana częśd wsch i czy był transept.
- ZA
OTORYJA  od pocz. miała to byd budowla sklepiona,
- ÅšRODA ÅšL
SKA
- ZI
BICE  lata 30te XIII, trójnawowa bazylika z transeptem (obecnie jest gotycka na tym
miejscu hala)
- GDAOSK, KOÅšD ÅšW. MIKOA
AJA  wczesna budowla ceglana, przełom XII i XIII,
jednonawowy, wyodrębnione prezbiterium zamknięte apsydą, dwuwieżowa fasada
zachodnia z emporÄ… na 2 filarach.
- INOWROCA
AW, KOÅšD. MP  wzorem Gdaosk, ÅšW MIKOA
AJ, ale tu z cegły tylko górne partie
masywu zachodniego,
- BANIE  trójnawowa bazylika z czworobocznymi filarami
- RURKA  kaplica Templariuszy  po 1243, niewielka, jednonawowa z prosto zamkniętym,
sklepionym prezbiterium,
* od 2 dw. XIII wieku zmiana w układzie przestrzennym  coraz częściej prezbiterium
zamknięte prostą ścianą.  np. Konin