Strona
8

Rozprzestrzenianie się populacji, obok rozrodczości i śmiertelności, ma duże znaczenie w kształtowaniu typu oraz krzywej wzrostu populacji i zagęszczenia.

3.3. STRUKTURA POPULACJI

W obrębie populacji obserwuje się znaczne zróżnicowanie poszczególnych osobników, co najpowszechniej przejawia się w postaci struktury wiekowej, płciowej, przestrzennej i socjalnej.

Struktura płciowa stanowi najprostszą formę struktury demograficznej populacji. Jest ona charakterystyczna dla gatunków, które wykazują dymorfizm płciowy, i obejmuje zależności między liczbą samic $ i samców cT Przedstawia się je w postaci stosunku najmniejszych liczb, np. 1:1,5, 2:3, lub w formie procentowej, tzn. sprowadzonej do sumy osobników równej 100, np. 40 $ : 60 cT 50:50. Struktura płciowa nie dotyczy osobników populacji obojnaczych (np. dżdżownica, winniczek) lub jedno-płciowych rozmnażających się partenogenetycznie (np. mszyce, wrotki).

Strukturę wiekową (rozkład wiekowy) populacji stanowi udział w populacji osobników różnych grup wiekowych (młodych, dojrzałych i starych). Jest to cecha mająca wpływ na rozrodczość i śmiertelność populacji. Od udziału różnych grup wiekowych w populacji zależy aktualny potencjał rozrodczy i przyszłe jej losy. Strukturę wiekową populacji można

Rys. 1.11. Typy piramid wiekowych: A - populacja rozwijająca się, B - populacja ustabilizowana, C - populacja wymierająca

Okresy życia osobniczego: 1 - młodocianego, czyli przedrozrodczego, 2 - rozrodczego, 3 - Starości, czyli pozarozrodczego    (wg I. Wojciechowskiego, 1987)

przedstawić za pomocą piramidy (rys. 1.11). W zależności od wieku osobników wyróżnia się populacje:

-    rozwijające się, gdzie dominują osobniki młode (rys. 1.11A);

-    ustabilizowane, w których udział poszczególnych grup wiekowych jest równomierny i liczebność nie podlega większym zmianom (rys. 1.11B);

-    wygasające, w których dominują osobniki stare (rys. 1.11 C).

Struktura przestrzenna populacji jest związana z rozmieszczeniem osobników populacji na danym obszarze. Wyróżnia się następujące typy rozmieszczenia organizmów w terenie (rys. 1.12):

-    równomierne (np. rośliny w sadzie, mniszki, pingwiny w kolonii), bardzo rzadkie w przyrodzie, obserwuje się je w populacjach o ostrej konkurencji wewnątrzgatunkowej;

-    losowe, przypadkowe (np. niektóre gatunki drzew wiatropylnych w lesie mieszanym) - w przyrodzie raczej rzadko spotykane;

-    skupiskowe (np. pąkle, mszyce, antylopy, kolonie nietoperzy, pawiany, dęby, mniszek, zwierzęta glebowe) - najczęściej obserwowane w przyrodzie.

Rozkład równomierny    Rozkład losowy    Rozkład skupiskowy

Rys. 1.12. Typy przestrzennego rozmieszczenia osobników

Struktura socjalna, czyli związki socjalne w obrębie populacji, obejmuje różnorodne zależności organizacyjne występujące w zorganizowanych społeczeństwach (np. błonkoskrzydłych, termitów) oraz te, które zachodzą w przypadkowo powstających skupiskach organizmów, np. u płazów w okresie rozrodu, nietoperzy podczas noclegu.

Organizacja socjalna u kręgowców jest oparta na trzech zasadach: zachowania terytorium, dominacji i przewodzenia.

W grupowym życiu kręgowców (np. ssaków, ptaków) formę organizacji stanowi dominacja lub hierarchia socjalna. Ustala się ona przez bezpośred-

35