Czy odkszta"cenia
ĘwieŻo wykonanego jastrychu cementowego
moŻna traktowa� jako usterki gwarancyjne?
Posadzki betonowe są równieŻ problemem w naszym budownictwie. Jak problem jakoĘci jastrychów cementowych
rozwiązywany jest u naszych zachodnich sąsiadów? Redakcja BTA postanowi"a zaprezentowa� opinie specjalisty
w dziedzinie jastrychów  pana Hansa-Uwe Waltera, które opublikowa"o niemieckie czasopismo  Estrichtechnik .
Wszyscy, którzy zajmują si� zawodowo problematyką pogodowych podczas wykonywania jastrychu, spo-
jastrychów, a w szczególnoĘci jastrychów cemen- sobu piel�gnacji jastrychu itd.
towych, z pewnoĘcią spotkali si� z problemem Podczas schni�cia zaprawy jastrychowej zmie-
 ĘwieŻy jastrych, jeszcze niepokryty posadzką, ule- nia si� wilgotnoĘ� warstw jastrychu. Wierzch-
ga odkszta"ceniom po bokach i w rejonie naroŻników nia warstwa jest mniej wilgotna niŻ warstwy dol-
pomieszczenia. Powierzchnia warstwy jastrychu wy- ne. Z powodu nierównomiernej wilgotnoĘci zapra-
konana zgodnie z normą DIN 18202 równieŻ ulega wy jastrychu mamy do czynienia z jednostronnym
odkszta"ceniu. Zdarza si�, Że powierzchnia jastrychu  Ęciąganiem jastrychu ku górze. Związane jest to
staje si� wkl�s"a i przyjmuje kszta"t misy. z róŻną szybkoĘcią wysychania górnej i dolnej war-
Po oko"o czterech tygodniach, przy uk"adaniu kolejnej stwy jastrychu, co z kolei wiąŻe si� ze zmianami
warstwy pojawi"y si� zarzuty: podczas sprawdzania wymiarów górnej i dolnej warstwy. Górna warstwa
jakoĘci wykonania posadzki stwierdzono, Że wykona- zmniejsza wymiary szybciej niŻ warstwa dolna.
ne jastrychy nie są dobrze po"oŻone, Że powierzchnie Pomiar poziomu jastrychu wykazuje odkszta"cenie
jastrychów nie spe"niają tolerancji odchy"u poziomów, powierzchni w formie "ukowatego wygi�cia. Prze-
zapisanej w normie DIN 180202, jastrych  huĘta si� ciw tendencjom do tych odkszta"ceł
dzia"ają si"y
na brzegach powierzchni. W takiej sytuacji moŻe dojĘ� ci�Żaru w"asnego.
do konfl iktu na linii inwestor  wykonawca. Przedstawione odkszta"cenie wkl�s"e jest jedno-
wymiarowe, jednak w rzeczywistoĘci problem
Jak zareaguje wykonawca? jest dwuwymiarowy i wyst�puje w obszarach
Pytanie, jak na te usterki zareaguje wykonawca ja- przyĘciennych i w miejscach przecinania si� szczelin
strychu, pozostaje otwarte. Czy zignoruje te uster- dylatacyjnych. Dochodzi do tego, Że odkszta"cenia
ki, moŻe zacznie si� broni�, czy moŻe przystąpi do przyĘcienne i naroŻne dzia"ają niezaleŻnie od sie-
usuwania wad? bie w tych samych miejscach. NaleŻy wyraęnie
Odkszta"cenia cz�Ęci uk"adanej posadzki mogą stwierdzi�, Że wielkoĘ� odkszta"cenia jest okreĘlana
mie� wiele przyczyn, które cz�Ęciowo mogą si� poprzez wytrzyma"oĘ� jastrychu.
nak"ada�. W dalszej cz�Ęci rozwaŻał
zajmiemy Tworzenie si� odkszta"ceł
"ukowych jest zgodne
si� odkszta"ceniami natury higroskopijnej trady- z niektórymi normami, na przyk"ad norma szwaj-
cyjnie wykonywanych jastrychów cementowych carska SIA dopuszcza odkszta"cenie o wysokoĘci
i ich skutkami. Tam gdzie duŻa cz�Ę� powierzch- 5 mm. Jednak pod wzgl�dem technicznym
ni wykonanych jastrychów powsta"a na warstwie odkszta"cenia te są co najmniej podejrzane, po-
izolującej, gdzie wysychanie nast�powa"o w jed- niewaŻ parametry posadzki zniekszta"conej przez
nym kierunku, to znaczy  ku górze , mamy do czy- odkszta"cenia "ukowe pozostają trudne do zmie-
nienia z odkszta"ceniami wkl�s"ymi wyst�pującymi rzenia i uwzgl�dnienia w kolejnych procesach
z duŻą regularnoĘcią. wykoł
czeniowych.
Opisane wyŻej odkszta"cenia wkl�s"e, które Jastrychy cementowe o wysokiej wytrzyma"oĘci
wyst�pują na jastrychach przed u"oŻeniem po- wykazują wi�kszą sk"onnoĘ� do odkszta"ceł
piono-
sadzki, wynikają ze specyfi cznego dla tego pro- wych niŻ jastrychy o mniejszej wytrzyma"oĘci. JeĘli
duktu procesu fi zycznego, tzn. skurczu jastry- przy po"oŻeniu jastrychu udaje si� uzyska� wysoką
chu cementowego. Zaprawa jastrychowa przed szczelno�, np. dzi�ki dobrej warstwie izolacyjnej,
u"oŻeniem zawiera wi�kszą iloĘ� wody niŻ wyni- proces zniekszta"cenia warstwy jastrychu jest bar-
ka to z chemicznego zapotrzebowania materia"u dziej wyraęny niŻ w przypadku jastrychu uk"adanego
wiąŻącego, tj. cementu. Kiedy proces wiązania z pomini�ciem izolacji. Obserwacje z praktyki przy
cementu jest zakoł
czony, a zaprawa jastrycho- usuwaniu usterek reklamacyjnych pokrywają si�
wa nabiera wytrzyma"oĘci, nadal pozostaje nad- w zasadzie z wnioskami z badał
laboratoryjnych.
miar wody. Nast�pnie nadmiar wody odparowuje, Specjalista uk"adający jastrych najbardziej staran-
co jest związane z wysychaniem jastrychu. NaleŻy nie pracuje na wąskim pasie przy kraw�dziach, przez
podkreĘli�, Że nadmiar wody jest szkodliwy dla dal- co zwi�ksza si� wytrzyma"oĘ� w tych obszarach, np.
szych prac przy nak"adaniu kolejnych warstw. poprzez wi�ksze zag�szczenie zaprawy. W ten spo-
Jak wspomniano wczeĘniej  jastrychy schną tyl- sób oddala od siebie prawdopodobieł
stwo rekla-
ko w jeden sposób, to znaczy ku górze. Podczas macji z powodu niewystarczającej wytrzyma"oĘci.
tego wysychania jastrych si� kurczy. Skala skur- JednoczeĘnie jednak naraŻa si� na reklamacj� z po-
czu jest uzaleŻniona od róŻnych czynników, m.in. wodu odkszta"ceł
. JeŻeli nacisk k"adzie na unikni�cie
w istotny sposób od wspó"czynnika w/c, ponadto odkszta"ceł
, ryzykuje z powodu niedostatecznej
od zawartoĘci cementu, jakoĘci piasku, warunków wytrzyma"oĘci warstwy jastrychu.
41
budownictwo " technologie " architektura
p
r
a
k
t
y
k
r
a
d
z
i
JeĘli warstwa jastrychu w póęniejszych etapach pra- Dlatego odkszta"cenia wkl�s"e nie mogą generalnie
cy zostanie przykryta folią, to uzyskamy spowolnienie zosta� sklasyfi kowane jako usterki. Jednak z dru-
wysychania. Powoduje to, Że wytrzyma"oĘ� jastrychu giej strony nie moŻna tego potraktowa� jako taryfy
wzrasta w warstwie wierzchniej, co w zasadzie jest ulgowej, w tym znaczeniu, Że kaŻde odkszta"cenie
procesem poŻądanym  jastrych nie "uszczy si�, ale o kaŻdej wielkoĘci moŻna oceni� jako powód od-
teŻ dlatego, Że zatrzymana zostaje woda niezb�dna rzucenia uzasadnionej reklamacji. JeĘli w jastrychu
dla procesu pe"nej hydratacji cementu. Kiedy fo- jest za duŻo wody, tzn. jeĘli wspó"czynnik w/c jest
lia zostaje usuni�ta, jastrych w strefie brzegowej zawyŻony, to skutki tego moŻna w sposób uzasadnio-
odkszta"ca si� silniej. Odkszta"cenie to jest bardziej ny potraktowa� jako reklamacj� u"oŻenia jastrychu.
widoczne niŻ w przypadkach, kiedy jastrych w ogó- NaleŻy teŻ uwzgl�dni� fakt, Że równieŻ odkszta"cenie
le nie by" przykryty folią. RównieŻ ta obserwacja tradycyjnie u"oŻonej warstwy jastrychu moŻe
z praktyki ma swoje odzwierciedlenie w badaniach. nastąpi� póęniej, to jest po ca"kowitym wyschni�ciu.
Praktyka pokazuje, Że sztuczne suszenie, stosowa- W tym przypadku na usuni�cie usterki potrzeba duŻo
ne w celu przyspieszenia procesu budowy, znacznie wi�cej czasu i wyŻszych nak"adów finansowych. Po-
przyczynia si� do powstawania odkszta"ceł
. Podob- dobna ocena znajduje zastosowanie w przypadkach,
nie odkszta"cenia tego typu w jastrychach cemento- kiedy stosuje si� zbyt drobny piasek, wskutek czego
wych są silniejsze w przypadku uruchomienia ogrze- równieŻ dochodzi do znacznych odkszta"ceł
.
wania pod"ogowego. W tym przypadku odkszta"cenie Gdy skurcz jastrychu nie przekracza wielkoĘci
jest wi�ksze wskutek wyd"uŻenia termicznego dolnej okreĘlonych w normie, a wi�c wartoĘci rz�du
warstwy jastrychu. 0,5-0,7 mm, odkszta"cenia wkl�s"ego nie moŻna
potraktowa� jako usterki. W takich wypadkach
Czy to usterka gwarancyjna? moŻna broni� si� przed nieuprawnionymi rekla-
Czy tego rodzaju odkszta"cenia moŻna macjami i w dalszej perspektywie  przed popraw-
sklasyfikowa� jako odst�pstwa przewidziane kami reklamacyjnymi. Ta sama zasada obowiązuje
w normie? Czy odpowiedzialnoĘcią za nie  w ro- w przypadkach odkszta"ceł
, do których docho-
zumieniu usterki podlegającej naprawie gwarancyj- dzi wskutek podejmowania sztucznych Ęrodków
nej  moŻna obarczy� wykonawc�? pospiesznego suszenia elementów budowy, kie-
Odkszta"cenia wkl�s"e w tradycyjnie wykonanych dy warstwa jastrychu przyjmuje nieprawid"ową
jastrychach cementowych wskutek schni�cia, to form�.
odkszta"cenia powsta"e poprzez dzia"anie czasu Tego rodzaju odkszta"cenia mogą pojawia� si�
i w rozumieniu normy DIN nie mogą by� potraktowa- w póęniejszym czasie. Dopóki w zaprawie jastry-
ne jako nieszkodliwe. Są wi�c wykluczone z obszaru chowej nie ustali si� równowaga wilgotnoĘci, czyli
tolerancji okreĘlonego w normie. Odst�pstwa od po- zanim w warstwie dolnej nie b�dzie tyle samo wil-
ziomu jastrychu nie mogą by� ocenione ani w"aĘciwie goci, ile w warstwie wierzchniej, dopóty jastrych
okreĘlone w oparciu o wytyczne normowe. moŻe ulega� odkszta"ceniom.
W praktyce budowlanej cz�sto spotykamy si� Skurcz warstwy jastrychu jest procesem
z pomiarem równoĘci jastrychu przed ca"kowitym d"ugotrwa"ym. Na przyk"ad dla warstwy o gruboĘci
wyschni�ciem. JeĘli na"oŻą si� na to wi�ksze 50 mm, po okresie pó"rocznym odnotowano
odst�pstwa od tolerancji wymiarowej, koł
cowe skurcz o wartoĘci 65%, po dwóch latach 85%
odkszta"cenia mogą by� trudne do okreĘlenia. ca"kowitego skurczu.
NaleŻy równieŻ zauwaŻy�, Że badania wykonywa- JeŻeli powierzchnia jastrychu wykazuje odst�pstwa
ne wed"ug norm DIN 18201/18202 przeprowa- od poziomu, które mieszczą si� w granicach
dzone są na wniosek inwestora  tak szybko jak to okreĘlonych przez norm�, nie znajdują zastoso-
moŻliwe  nie uwzgl�dniają czasu schni�cia i uzy- wania przepisy wynikające z poprawek gwarancyj-
skania wytrzyma"oĘci. Jednak badania poziomu nych. Wykonane dzie"o zachowuje swoją wartoĘ�,
powinny by� przeprowadzane dopiero w czasie, swoją uŻytecznoĘ� (w tym wypadku zachowany
kiedy jastrych moŻe by� obciąŻony ruchem pie- poziom), mimo Że w stopniu ograniczonym.
szym. Badanie poziomu jastrychu cementowego, Wynika z tego, Że stopieł
odpowiedzialnoĘci wy-
kiedy jeszcze nie nastąpi"o wyschni�cie, nie moŻe konawcy za odkszta"cenia naturalne spowodowane
by� potraktowane jako pomiar ostateczny. up"ywem czasu jest niewielki. Co wi�cej  Żądania
W codziennej praktyce cz�sto zdarza si�, Że do oce- wykonania poprawek i uznania tego za napraw�
ny stanu jastrychów powo"ywani są rzeczoznaw- gwarancyjną moŻna w ca"oĘci odrzuci�.
cy, specjalizujący si� w ochronie budowli i usuwa- Wszystkie stosowane metody i Ęrodki do usuwa-
niu wszelkich nieprawid"owoĘci. Kiedy znajdują nia usterek mogą prowadzi� do rzeczywistych
odkszta"cone jastrychy, dokonują pomiarów i wykazują i powaŻnych defektów. W zasadzie w Żadnym wa-
nieprawid"owoĘ� istniejącą na powierzchni jastry- riancie problem skurczu jastrychów cementowych
chu. W efekcie nakazują likwidacj� usterki poprzez nie zostaje rozwiązany. Likwiduje si� tylko widocz-
Hans-Uwe Waletr
usuni�cie starego i wykonanie nowego jastrychu. ne skutki tego zjawiska.
jest mistrzem budowlanym,
specjalistą w zakresie
Z regu"y odkszta"cenia jastrychu cementowego są Z regu"y na skuteczne  zlikwidowanie usterek
jastrychów i pokry�
nast�pstwem w"aĘciwoĘci fi zycznych. Jest to pro- mamy nast�pujące sposoby:
pod"ogowych. Jest
ces naturalny. Skutki procesu naturalnego nie mogą  strefy brzegowe i naroŻnikowe naleŻy usuną�
rzeczoznawcą w zakresie
wykonywania jastrychów,
by� obj�te klasyfi kacją prawną jako usterki. W lite- i wype"ni� masami polimerowymi
uprawnienia uzyska" w Izbie
raturze prawniczej moŻna przeczyta�, Że wykona-  w naroŻnikach naleŻy na"oŻy� masy
Przedsi�biorców Budowla-
nych Ostw�rttemberg. nie dzie"a moŻna potraktowa� jako wadliwe, jeĘli za- wyrównujące i wyszpachlowa� w celu zrówna-
Jest w"aĘcicielem
wiera ono b"�dy lub wady, które pomniejszają jego nia (podniesienia) obszarów Ęrodkowych i zrów-
biura rzeczoznawców Con-
wartoĘ� lub przydatnoĘ�, obniŻają jego ogólnie ro- nania ich z brzegowym
sult Sachverst�ndigenb�ros
w Lorch (Niemcy).
zumiane lub okreĘlone w umowie walory uŻytkowe.  wyburzenie i ponowne u"oŻenie.
42
42
paędziernik  grudzieł
2003
Rys. 1. Odkszta"cenie
"ukowe przed p�kni�ciem
wysoko� odkszta"cenia
(u góry) i po spowodowaniu
p�kni�cia (u do"u)
grubo�
warstwy jastrychu
Wnioski warstwy wyrównują si� po 2-3 latach, mamy do
�aden z powyŻszych sposobów nie jest w stanie czynienia z obniŻaniem si� naroŻników. W tym
wyeliminowa� fi zycznego zjawiska  wysychania ja- wypadku powierzchnia jest rzeczywiĘcie wadli-
strychu . Po odkszta"ceniu warstwy jastrychu, któ- wa (rys. 2).
re jest faktycznie geometrycznym wygi�ciem, nie Kiedy po na"oŻeniu mas wyrównujących jastrych
sposób pozby� si� go ani poprzez wymuszanie kurczy si� w sposób, jak opisano powyŻej, wte-
p�kni��, ani poprzez usuwanie wierzchniej war- dy równieŻ nast�puje opadanie naroŻników. Tym
stwy. JeĘli warstwa jastrychu ulegnie p�kni�ciu, samym poziom jastrychu w obszarze Ęrodkowym
Rys. 2. Minimalna
gruboĘ� po  równaniu
 zrównane odkszta"cenie
odkszta"cenia
grubo� jastrychu po
 równaniu , mniejsza niŻ
grubo� nominalna
powstaną dwie "ukowe warstwy jastrychu (rys. pozostaje nienaruszony (rys. 3). Taką powierzch-
1). W przypadku  równania za pomocą usuwa- ni� naleŻy zaliczy� do wadliwych z powodu prze-
nia wierzchniej warstwy materia"u dopuszcza- kroczenia dopuszczalnej tolerancji. W pracach
my do znacznego zmniejszenia gruboĘci jastry- wykoł
czeniowych, przy zastosowaniu posadzek
chu. Minimalizowanie gruboĘci warstwy moŻe ceramicznych dochodzi do p�kni�� i zarysował

skutkowa� powaŻnymi wadami, tzn. zmniejsza si� fug. Przy stosowaniu pow"ok tekstylnych  do two-
wytrzyma"oĘ�, zw"aszcza w obszarach naroŻników, rzenia szczelin mi�dzy posadzką a coko"em.
czyli w miejscach, które w dalszym uŻytkowaniu
pomieszczenia poddawane są najwi�kszym Hans-Uwe Walter
obciąŻeniom (meble, rega"y z ksiąŻkami itd.). Kie- Tekst ukaza" si� w czasopiĘmie  Estrichtechnik ,
dy w przypadku tradycyjnie uk"adanych jastrychów nr 98 (08.2000)
skurcz polega na tym, Że wymiary dolnej i górnej T"umaczenie i redakcja: Konrad Sabal
Rys. 3. Odkszta"cony ja-
warstwa wyrównująca
strych z naniesioną warstwą
wyrównującą
powtórne odkszta"cenie
po ca"kowitym wyschni�ciu
43
budownictwo " technologie " architektura