1300739174

su i pomijając zachodzące między nimi relacje przyczynowo-skutkowe.

Eugen von Bóhm-Bawerk krytykował również tezę, jakoby stopa procentowa wynikała z krańcowej produktywności kapitału. Gdyby tak było, konkurencja między przedsiębiorcami doprowadziłaby do zrównania się cen obecnych dóbr kapitałowych z wartością ich spodziewanej przyszłej produkcji - a więc koszty byłyby równe efektom produkcji. Oznaczałoby to zanik wszelkich działań ze strony przedsiębiorców - gdyż podejmują je oni z nadzieją, że przyszłe korzyści z inwestycji przewyższą obecne koszty. W rzeczywistości, krańcowa produktywność kapitału determinuje jedynie cenę obecnych dóbr kapitałowych, która będzie zmierzać do teraźniejszej (zdyskontowanej stopą procentową) wartości szacowanych przyszłych przychodów z tych dóbr. A zatem to krańcowa produktywność kapitału (wartość przyszłych przychodów z dóbr kapitałowych) zależy od stopy procentowej - a stopa procentowa wynika z preferencji czasowej.

Taka błędna teoria, propagowana przez Clarka, nie pozwalała jej zwolennikom nawet na dostrzeżenie wielu istotnych problemów - nie mówiąc już o ich rozwiązaniu. Eugen von Bóhm-Bawerk przestrzegał, że jeśli ten okrężny, statyczny model zostanie powszechnie przyjęty w ekonomii, doprowadzi to do poważnych błędów teoretycznych - takich jak np. odrodzenie się teorii podkonsumpcji. Jak się później okazało, teoria kapitału austriackiego ekonomisty - mimo że odpowiadała rzeczywistości i nie uciekała się do nierealnych uproszczeń -faktycznie ustąpiła miejsca obiektywistycznej, błędnej teorii Clarka. Spełnieniem się przepowiedni Bóhm-Bawerka było natomiast opanowanie głównego nurtu ekonomii przez keyne-sizm.

2.3. Ludwig von Mises - wielki systematyk⁸⁴

Na seminaria ekonomiczne, prowadzone przez Eugena von Bóhm-Bawerka na Uniwersytecie Wiedeńskim, uczęszczało dwóch wyróżniających się uczniów - Joseph Schumpeter oraz Ludwig von Mises (1881-1973). Obydwaj stali się później powszechnie znanymi i szanowanymi teoretykami ekonomii - jednak Joseph Schumpeter, ulegając swojemu indywidualizmowi, szybko porzucił fundamenty szkoły austriackiej, tworząc własną ekonomię, opartą na wybitnych jednostkach, elitach i innowacjach. Ludwig von Mises nadał natomiast niesamowity impet rozwojowi austriackiej szkoły ekonomii - sam mając w tym rozwoju ogromny udział.

O ile Bóhm-Bawerk zastosował subiektywistyczną koncepcję ekonomiczną, opracowa-

⁸⁴ Na podst.: J. H. de Soto, Szkoła austriacka..., s. 95-114.

69