plik


WSPATWRCZOZ I JEJ SKUTKI W PRAWIE AUTORSKIM Joanna Banasiuk Warszawa 2012 Stan prawny na 1 marca 2012 r. Redakcja serii Janusz Barta Ryszard Markiewicz Alicja Pollesch Wydawca Monika PawBowska Redaktor prowadzcy MaBgorzata Jarecka Opracowanie redakcyjne Katarzyna Zwierk-Bo|ek Aamanie Wolters Kluwer Polska UkBad typograficzny Marta Baranowska Copyright by Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2012 ISBN 978-83-264-0737-6 ISSN 1897-4392 ISBN PDF-a: 978-83-264-4698-6 Wydane przez: Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. Redakcja Ksi|ek 01-231 Warszawa, ul. PBocka 5a tel. 22 535 82 00, fax 22 535 81 35 e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl www.wolterskluwer.pl Ksigarnia internetowa www.profinfo.pl Moim Rodzicom [ Wykaz skrtw / 11 Wprowadzenie / 15 RozdziaB I Utwr wspBautorski w ujciu historycznym / 23 1. Uwagi oglne / 23 2. Monistyczny model prawa autorskiego / 26 3. Dualistyczny model prawa autorskiego / 32 4. Geneza i ewolucja unormowaD dotyczcych wspBtwrczo[ci w prawie niemieckim / 40 5. Geneza i rozwj wspBtwrczo[ci w polskim prawie autorskim / 43 5.1. Utwr wspBautorski na ziemiach polskich pod zaborami / 44 5.2. Zagadnienie wspBtwrczo[ci w pracach Komisji Kodyfikacyjnej Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919 1922 / 45 5.3. DzieBo wspBautorskie na gruncie ustawy z dnia 29 marca 1926 r. o prawie autorskim / 46 5.4. WspBtwrczo[ w [wietle ustawy z dnia 10 lipca 1952 r. o prawie autorskim / 47 5.5. Utwr wspBautorski w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych / 48 6. Wnioski koDcowe / 51 RozdziaB II Wniesienie twrczego wkBadu jako podstawowa przesBanka powstania wspBtwrczo[ci / 55 1. Uwagi oglne / 55 Spis tre[ci 2. Koncepcje doktrynalne dotyczce sposobw ujcia twrczo[ci / 58 3. Cechy oryginalno[ci i indywidualno[ci utworu / 66 3.1. PrzesBanka oryginalno[ci utworu / 67 3.2. Wymg indywidualno[ci dzieBa / 73 4. Ilo[ i jako[ wkBadw twrczych w powstanie dzieBa / 83 5. Charakter wkBadw osb biorcych udziaB w powstaniu dzieBa wspBautorskiego / 91 5.1. WkBady twrcze / 92 5.2. WkBady nietwrcze / 97 6. Uznanie osoby za wspBtwrc dzieBa / 106 7. Wnioski koDcowe / 113 RozdziaB III Porozumienie wspBtwrcw a powstanie wspBtwrczo[ci / 120 1. Uwagi oglne / 120 2. Stanowiska w doktrynie i judykaturze dotyczce porozumienia midzy wspBtwrcami / 121 3. Powstanie dzieBa wspBautorskiego rozBcznego i nierozBcznego przy zaistnieniu porozumienia midzy wspBtwrcami / 122 4. Porozumienie wspBtwrcw warunkujce powstanie utworu wspBautorskiego okre[lonego rodzaju / 126 5. Dopuszczalno[ powstania dzieBa wspBautorskiego w braku porozumienia / 130 6. UkoDczenie dzieBa przez osob trzeci / 132 7. Charakter prawny, tre[ i forma porozumienia / 136 8. Wnioski koDcowe / 142 RozdziaB IV Utwr wspBautorski a inne rodzaje dzieB wsplnych / 146 1. Uwagi oglne / 146 2. Utwr wspBautorski w niemieckiej ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych / 148 3. Utwory wspBautorskie w polskiej ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych / 159 3.1. Utwory wspBautorskie rozBczne / 159 3.2. Utwory wspBautorskie nierozBczne / 167 Spis tre[ci 4. Utwr wspBautorski a utwr poBczony / 171 5. DzieBo wspBautorskie a utwr zbiorowy / 177 6. WspBtwrczo[ a prawa zale|ne / 180 7. Wnioski koDcowe / 183 RozdziaB V Autorskie prawa majtkowe i osobiste do utworu wspBautorskiego / 187 1. Uwagi oglne / 187 2. Autorskie prawa majtkowe do utworu wspBautorskiego / 189 3. Wsplno[ autorskich praw majtkowych przysBugujcych wspBtwrcom / 199 4. Powstanie wsplno[ci autorskich praw majtkowych / 205 5. Charakter wsplno[ci autorskich praw majtkowych do utworu wspBautorskiego / 208 5.1. Charakter wsplno[ci autorskich praw majtkowych w prawie niemieckim / 209 5.2. Charakter wsplno[ci autorskich praw majtkowych w prawie polskim / 214 6. Czas trwania autorskich praw majtkowych do dzieBa wspBautorskiego / 219 7. Autorskie prawa osobiste do utworu wspBautorskiego / 222 7.1. Autorskie prawo osobiste a oglne prawo osobisto[ci w prawie niemieckim / 224 7.2. Autorskie prawa osobiste a prawa osobiste powszechnego prawa cywilnego / 230 8. Koncepcje doktrynalne dotyczce objcia wsplno[ci autorskich praw osobistych / 238 8.1. Stanowisko przedstawicieli doktryny niemieckiej wobec koncepcji wsplno[ci autorskich uprawnieD osobistych / 238 8.2. Koncepcje doktrynalne dotyczce autorskich praw osobistych do utworu wspBautorskiego w prawie polskim / 242 9. Wnioski koDcowe / 248 Spis tre[ci RozdziaB VI Wykonywanie autorskich praw majtkowych i osobistych do utworu wspBautorskiego / 253 1. Uwagi oglne / 253 2. Wykonywanie autorskich praw majtkowych do utworu wspBautorskiego / 256 2.1. Prawo niemieckie / 256 2.2. Prawo polskie / 259 3. Zgoda na wykonywanie autorskich praw majtkowych do utworu wspBautorskiego / 262 3.1. Pojcie, forma i tre[ zgody / 262 3.2. Orzeczenie sdu zastpujce zgod / 267 3.3. Dochodzenie roszczeD z tytuBu naruszenia prawa autorskiego do caBo[ci utworu / 269 4. OdesBanie do przepisw kodeksu cywilnego o wspBwBasno[ci w cz[ciach uBamkowych w odniesieniu do autorskich praw majtkowych przysBugujcych wspBtwrcom / 272 4.1. Instytucja odesBania  pojcie, cel i funkcje / 272 4.2. PrzykBady zastosowania instytucji odesBania do odpowiedniego stosowania przepisw o wspBwBasno[ci w cz[ciach uBamkowych w prawie cywilnym / 281 4.3. Rozporzdzanie udziaBem we wsplnym prawie / 283 4.4. Zarzd wsplnym prawem / 288 4.5. Po|ytki i inne przychody / 295 4.6. Zniesienie wsplnego prawa / 296 4.7. Ocena zastosowania instytucji odesBania w art. 9 ust. 5 pr. aut. / 298 5. Wykonywanie autorskich praw osobistych do dzieBa wspBautorskiego / 299 6. Dopuszczalno[ zawierania umw w przedmiocie autorskich praw osobistych / 304 7. Wnioski koDcowe / 308 Konkluzje / 313 Bibliografia / 325 Wykaz aktw prawnych / 341 Orzecznictwo sdowe / 343 Brgerliches Gesetzbuch Grundgesetz fr die Bundesrepublik Deutsch land z dnia 23 maja 1949 r. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r.  Kodeks cy wilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z pzn. zm.) ustawa z dnia 2 kwietnia 1997 r.  Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z pzn. zm.) ustawa z dnia 17 listopada 1964 r.  Kodeks po stpowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z pzn. zm.) ustawa z dnia 25 lutego 1964 r.  Kodeks ro dzinny i opiekuDczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z pzn. zm.) Gesetz betreffend das Urheberrecht an Werken der bildenden Knste und der Photographie z dnia 9 stycznia 1907 r. Gesetz betreffend das Urheberrecht an Werken der Literatur und der Tonkunst z dnia 19 czerw ca 1901 r. ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z pzn. zm.) Wykaz skrtw ustawa z dnia 29 marca 1926 r. o prawie autor skim (tekst jedn.: Dz. U. z 1935 r. Nr 36, poz. 260) ustawa z dnia 10 lipca 1952 r. o prawie autorskim (Dz. U. Nr 34, poz. 234 z pzn. zm.) ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r.  Prawo wBas no[ci przemysBowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 z pzn. zm.) Gesetz ber Urheberrecht und verwandte Schutzrechte (Urheberrechtsgesetz) z dnia 9 wrze[nia 1965 r. rozporzdzenie Prezesa Rady Ministrw z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie  Zasad techniki prawodawczej (Dz. U. Nr 100, poz. 908) Betriebs-Berater Bundesgesetzblatt Entscheidungen des Bundesgerichtshofs in Zi vilsachen Gewerblicher Rechtsschutz und Urheberrecht Gewerblicher Rechtsschutz und Urheberrecht Internationaler Teil Gewerblicher Rechtsschutz und Urheberrecht Rechtsprechungs-Report Gazeta Sdowa i Penitencjarna Kwartalnik Prawa Prywatnego Monitor Prawniczy Neue Juristische Online Zeitschrift Neue Juristische Wochenschrift NJW-Rechtsprechungsreport Nowe Prawo Orzecznictwo Sdw Apelacyjnych Wykaz skrtw Orzecznictwo Sdu Najwy|szego Orzecznictwo Sdu Najwy|szego. Izba Cywilna Orzecznictwo Sdu Najwy|szego. Izba Karna Orzecznictwo Sdu Najwy|szego. Izba Karna i Wojskowa Orzecznictwo Sdu Najwy|szego. Izba Pracy, UbezpieczeD SpoBecznych i Spraw Publicznych Orzecznictwo Sdw Polskich Orzecznictwo Sdw Polskich i Komisji Arbi tra|owych PaDstwo i Prawo Przegld Ustawodawstwa Gospodarczego Entscheidungen des Reichsgerichts in Zivilsa chen Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Transformacje Prawa Prywatnego Archiv fr Urheber-, Film-, Funk- und Theater recht Zeszyty Naukowe Uniwersytetu JagielloDskiego A Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Adzkiego Zeitschrift fr Urheber- und Medienrecht  B Bundesgerichtshof Landgericht Oberlandesgericht Sd Apelacyjny Sd Najwy|szy TrybunaB Konstytucyjny Analiza zagadnienia wspBtwrczo[ci1 i jej skutkw w prawie au torskim stanowi wa|n i aktualn, a zarazem trudn problematyk ba dawcz. DoniosBo[ i wspBczesno[ tematyki wynika z faktu, |e wspB twrczo[ jest zjawiskiem czstym, a liczba sytuacji, w ktrych powstaje problem wspBtwrczo[ci, wykazuje tendencj wzrastajc2. W prak tyce powstaje coraz wicej utworw, ktre s efektem wsplnej pracy twrczej kilku osb. Wydaje si, |e jest to konsekwencj dwch czyn nikw  z jednej strony wystpowania wsplnych zainteresowaD, a z drugiej silnej konkurencji wymuszajcej na twrcach nieustann trosk o poziom i warto[ utworw oraz de facto dyktujcej  odpo wiedni rozmiar dorobku twrczego. Jest to szczeglnie widoczne w dziaBalno[ci naukowej, gdzie coraz wicej artykuBw, monografii czy nawet prac doktorskich i habilitacyjnych powstaje jako efekt wspB tworzenia. WspBtwrczo[ jest nieBatwym problemem, poniewa| na 1 Pojcia  wspBtwrczo[ i  wspBautorstwo na gruncie doktryny s traktowane niekiedy jako synonimy. Podobnie posBuguje si tymi terminami judykatura, aczkolwiek wydaje si ona bardziej konsekwentna, u|ywajc zazwyczaj okre[lenia  wspBtwrczo [ . Wydaje si, |e mo|na stwierdzi nastpujc zale|no[ midzy pojciami  wspB twrczo[ ,  wspBautorstwo i dodatkowo  wspBtwrca : 1) wspBtwrczo[  proces twrczy prowadzcy do powstania utworu wspBau torskiego, 2) wspBautorstwo  stosunek wynikajcy z faktu wspBtworzenia utworu, 3) wspBtwrca  osoba fizyczna wnoszca twrczy wkBad w powstanie utworu wspBautorskiego, przy czym nale|y podkre[li, |e na gruncie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych sam termin  twrca odnosi si czsto do uprawnionego podmiotu autor skich praw majtkowych. 2 J. BBeszyDski, Pojcie dzieBa wspBautorskiego (Perspektywy de lege ferenda) (w:) J. Barta (red.), Nowe problemy i instytucje polskiego prawa autorskiego, ZNUJ PWiO WI 1991, z. 57, s. 59. Wprowadzenie tle obowizujcych unormowaD powstaj liczne wtpliwo[ci interpre tacyjne i trudno[ci w stosowaniu prawa. Tematem rozprawy jest wspBtwrczo[ i jej skutki w prawie au torskim. Zagadnienie to nie stanowiBo do tej pory przedmiotu pogB bionych rozwa|aD w polskiej literaturze prawniczej i judykaturze, z wyjtkiem istotnego studium prof. J. BBeszyDskiego sprzed blisko dwudziestu lat. Generalnie mo|na stwierdzi, |e problematyk wspB twrczo[ci podejmuje si tradycyjnie przy okazji caBo[ciowych opra cowaD dotyczcych prawa autorskiego oraz w nielicznych artykuBach, ktre nie s jednak w stanie ukaza w peBni zBo|ono[ci tej materii. W zwizku z tym wiele zagadnieD dotyczcych wspBtwrczo[ci wy maga nadal rozstrzygnicia. Zasadniczym celem rozprawy jest ustalenie przesBanek, ktre mo| na uzna za decydujce i konieczne do powstania utworu wspBautor skiego oraz wskazanie wynikajcych z tego skutkw prawnych w pra wie autorskim. Rozwa|ania w tym przedmiocie zostaBy oparte na dwch przeciwstawnych modelach prawa autorskiego, tzn. monistycz nym, przyjtym m.in. w Niemczech, oraz dualistycznym, charakterys tycznym dla polskiej ustawy o prawie autorskim i prawach pokrew nych. Analiza zagadnienia wspBtwrczo[ci na podstawie r|nych mo deli prawa autorskiego umo|liwia przedstawienie w sposb peBniejszy problematyki bdcej przedmiotem rozprawy. Istotnym argumentem przemawiajcym za wykorzystaniem dorobku niemieckiej doktryny i judykatury jest bogata literatura przedmiotu, co umo|liwiBo przepro wadzenie szerszych rozwa|aD. Nie bez znaczenia pozostaje rwnie| fakt, |e niemieckie ustawodawstwo i pogldy przedstawicieli doktryny tradycyjnie stanowi punkt odniesienia dla rozwa|aD w przedmiocie wspBtwrczo[ci na gruncie polskiej literatury przedmiotu. Zadania, jakie postawiono rozprawie, sprowadzaj si do:  wskazania decydujcej przesBanki powstania utworu wspBautor skiego,  ustalenia, czy porozumienie wspBtwrcw jest konieczne do po wstania utworu wspBautorskiego,  sformuBowania otwartego katalogu wkBadw twrczych i nietwr czych do utworu wspBautorskiego na podstawie dorobku judy katury, Wprowadzenie  dokonania wykBadni art. 9 ust. 1 pr. aut., w szczeglno[ci w od niesieniu do kwestii wsplno[ci praw autorskich przysBugujcych wspBtwrcom,  okre[lenia charakteru wsplno[ci autorskich praw majtkowych przysBugujcych wspBtwrcom,  wskazania zasad wykonywania autorskich praw majtkowych do utworu wspBautorskiego,  rozwa|enia dopuszczalno[ci objcia wsplno[ci niektrych au torskich praw osobistych. GBwne hipotezy rozprawy przedstawiaj si nastpujco: 1. Przyjcie odmiennych modeli prawa autorskiego wpBywa na spo sb unormowania skutkw prawnych wspBtwrczo[ci. 2. Zasadnicz przesBank powstania utworu wspBautorskiego jest wniesienie twrczego wkBadu w utwr wspBautorski. 3. Trudno mwi o powstaniu utworu wspBautorskiego w sytuacji braku porozumienia midzy wspBtwrcami. 4. Wsplno[ praw autorskich do utworu wspBautorskiego obej muje autorskie prawa majtkowe. Wsplno[ autorskich praw majtkowych mo|na okre[li jako wsplno[ szczeglnego rodza ju, do ktrej stosuje si odpowiednio przepisy kodeksu cywilnego o wspBwBasno[ci w cz[ciach uBamkowych. 5. Zastosowanie przez ustawodawc instytucji odesBania do odpo wiedniego stosowania przepisw o wspBwBasno[ci w cz[ciach uBamkowych nie stanowi wBa[ciwej techniki prawodawczej dla unormowania wsplno[ci autorskich praw majtkowych. 6. Wykonywanie okre[lonych praw osobistych wymaga jednomy[l no[ci wspBtwrcw. Przedstawione gBwne wtki rozprawy nie pozostaj bez wpBywu na jej struktur. Rozprawa zostaBa podzielona na dwie cz[ci, ktre Bcznie obejmuj sze[ rozdziaBw. Pierwsza cz[ obejmuje rozdziaBy I IV i dotyczy istoty wspBtwrczo[ci. W drugiej cz[ci zawarto roz dziaBy V i VI i stanowi ona analiz skutkw prawnych wspBtwrczo[ci. W rozdziale I rozprawy przedstawiono ewolucj unormowania utworu wspBautorskiego w poszczeglnych ustawach w prawie nie mieckim i polskim, poczynajc od rozwizaD prawnych przyjtych pod koniec XIX w., przez rozwj koncepcji wspBtwrczo[ci w doktrynie Wprowadzenie i judykaturze w XX w., koDczc na obecnie obowizujcych unormo waniach. RozdziaB II dotyczy problematyki twrczo[ci i wniesienia twrczego wkBadu jako zasadniczej przesBanki powstania wspBtwr czo[ci. Zaprezentowano r|ne koncepcje dotyczce pojcia  twr czo[ w [wietle pogldw przedstawicieli doktryny niemieckiej i pol skiej oraz orzecznictwa sdowego. Poddano analizie r|nice midzy cech  indywidualno[ci i  oryginalno[ci utworu z uwagi na zamien ne u|ywanie tych terminw zarwno przez judykatur, jak i przedsta wicieli literatury przedmiotu. Przeprowadzono rozwa|ania w celu ustalenia, kto jest wspBtwrc utworu wspBautorskiego. Analiza do robku polskiej i niemieckiej judykatury pozwoliBa na ustanowienie przykBadowego, otwartego katalogu wkBadw o charakterze twrczym i nietwrczym. Dokonanie takiego podziaBu powinno uBatwi sdom przeprowadzenie rozr|nienia midzy wspBautorstwem a wspB udziaBem w procesie powstawania utworu. W rozdziale III zostaBy wskazane rozbie|no[ci co do kwalifikacji porozumienia wspBtwrcw jako przesBanki wspBtwrczo[ci. Zbadano, czy jest mo|liwe powstanie utworu wspBautorskiego w braku porozumienia. Podkre[lenia wy maga fakt, |e na gruncie literatury przedmiotu wystpuj znaczne r| nice pogldw w tym przedmiocie, a orzecznictwo sdowe przeszBo w tym zakresie pewn ewolucj. Dokonano oceny statusu dzieBa po rzuconego, a nastpnie ukoDczonego przez osob trzeci. Poddano analizie charakter prawny porozumienia oraz jego tre[ i form. Dla peBniejszego przedstawienia istoty wspBtwrczo[ci w rozdziale IV do konano porwnania utworu wspBautorskiego z innymi rodzajami dzieB Bczcych wkBady twrcze pochodzce od kilku osb. Druga cz[ rozprawy dotyczy analizy skutkw prawnych powsta nia wspBtwrczo[ci. W rozdziale V dokonano wykBadni przepisu art. 9 ust. 1 pr. aut. stanowicego, |e wspBtwrcom przysBuguje prawo autorskie wsplnie. Na tej podstawie wskazano, jakie prawa autorskie do utworu wspBautorskiego podlegaj wsplno[ci oraz okre[lono jej charakter. Przedmiotowa problematyka jest kwesti sporn na gruncie doktryny. RozdziaB VI dotyczy zagadnienia wykonywania praw autor skich do utworu wspBautorskiego. ZostaBy przeprowadzone rozwa|a nia na gruncie teorii prawa i techniki prawodawczej w przedmiocie odesBania przez ustawodawc w art. 9 ust. 5 pr. aut. do odpowiedniego stosowania przepisw kodeksu cywilnego o wspBwBasno[ci w cz [ciach uBamkowych w celu zbadania, czy przyjte przez ustawodawc Wprowadzenie rozwizanie jest odpowiednie dla unormowania sposobu wykonywa nia autorskich praw majtkowych do utworu wspBautorskiego. Wska zano zasady wykonywania autorskich praw majtkowych i osobistych przysBugujcych wspBtwrcom. Poddano analizie kwesti, czy z uwagi na praktyk obrotu odbiegajc de facto od przyjtych rozwizaD praw nych oraz postpujc komercjalizacj dbr osobistych, mo|na do pu[ci rozporzdzanie autorskimi prawami osobistymi. Analiza problematyki wspBtwrczo[ci wymagaBa zastosowania kilku metod badawczych. Wykorzystanie w pracy metody historycznej, zarwno w ujciu pragmatycznym, jak i genetycznym, pozwoliBo przedstawi ewolucj unormowania wspBtwrczo[ci w polskim i nie mieckim prawie autorskim. Przybli|enie genezy i kierunkw rozwoju  poczwszy od rozwizaD prawnych przyjtych w XIX w.  umo|liwiBo ocen poszczeglnych zmian legislacyjnych. W zakresie analizy teks tw normatywnych wykorzystano kilka metod prawniczych, ktre po zwoliBy wBa[ciwie zinterpretowa intencje ustawodawcy  metod eg zegezy tekstu prawnego, analiz lingwistyczn tekstu prawnego, od niesiono si do hermeneutyki prawniczej jako metody wyja[nienia tek stu oraz zastosowano metod leksykaln. PeBniejszej analizie zagadnienia wspBtwrczo[ci pomogBo zastosowanie metody kompa ratystycznej. Metoda ta  peBnica funkcj aplikacyjn  pozwoliBa na przedstawienie odmienno[ci sposobw ujcia wspBtwrczo[ci i wska zania podobnych rozwizaD w prawie niemieckim i polskim. W kon sekwencji wyj[cie poza system prawa polskiego umo|liwiBo szersze spojrzenie na problematyk wspBtwrczo[ci i dokonanie oceny roz wizaD prawnych przyjtych w prawie polskim. W rozprawie uwzgldniono problematyk utworu audiowizual nego w zakresie uzasadnionym tematyk pracy. DzieBo audiowizualne jest swego rodzaju hybryd, poniewa| posiada w zasadzie zarwno ce chy utworu wspBautorskiego rozBcznego i nierozBcznego, utworu poBczonego, jak i zbiorowego. Problematyka audiowizualna jest za gadnieniem istotnym z uwagi na jej skal i zBo|ono[, zwBaszcza w kontek[cie przyjcia nowych rozwizaD ustawowych. W rozprawie nie podjto rozwa|aD dotyczcych zagadnienia wsplno[ci praw wyBcznych do dbr wBasno[ci przemysBowej. Prawa wyBczne do dbr wBasno[ci przemysBowej r|ni si od praw autor skich do utworu. Ich zrdBem jest zdarzenie prawne wskazane w usta wie, a korzystanie z przedmiotu wBasno[ci jest uzale|nione od wydania Wprowadzenie decyzji administracyjnej przez Urzd Patentowy. Natomiast powstanie praw autorskich do utworu jest niezale|ne od speBnienia jakichkolwiek formalno[ci, a ochrona autorskoprawna powstaje z chwil ustalenia utworu. Prawa wyBczne do dbr wBasno[ci przemysBowej mog przy sBugiwa wsplnie kilku osobom. W [wietle ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r.  Prawo wBasno[ci przemysBowej3 mo|na wskaza m.in.: wspl no[ praw do patentu (art. 72 p.w.p.), wsplno[ prawa do uzyskania patentu, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji (art. 11 ust. 2 p.w.p.), wsplno[ wzorw u|ytkowych i praw na wzorach u|ytkowych (art. 100 ust. 1 p.w.p), wsplno[ wzorw przemysBowych i praw z re jestracji wzoru przemysBowego (art. 118 ust. 1 p.w.p.), wsplno[ prawa ochronnego na znak towarowy (art. 159 p.w.p.) oraz wsplno[ praw z rejestracji topografii ukBadu scalonego (art. 221 ust. 1 p.w.p.). Pozo stawienie poza zakresem rozprawy zagadnienia wsplno[ci praw wy Bcznych do dbr wBasno[ci przemysBowej wynika z faktu, |e tak istotne rozszerzenie problematyki badawczej spowodowaBoby niemo|no[ przeprowadzenia pogBbionej analizy wspBtwrczo[ci na gruncie pra wa autorskiego. Poza zakresem szerszych rozwa|aD pozostawiono problematyk naruszenia praw autorskich do utworu wspBautorskiego, ochron prawn wspBautorw oraz zagadnienie odpowiedzialno[ci cywilnej i karnej z tytuBu naruszenia praw autorskich przysBugujcych wspB twrcom. Objto[ rozprawy nie pozwalaBa wyczerpujco ustosunko wa si do tych zagadnieD. Przedmiotowa problematyka jest kwesti niezwykle istotn z punktu widzenia praktyki. Do najczstszych przy padkw naruszenia praw autorskich do dzieBa wspBautorskiego mo| na zaliczy m.in. naruszenie autorskich praw osobistych, w tym prawa do autorstwa utworu przez jednego ze wspBautorw, ktry nie wykazaB autorstwa innego wspBtwrcy. Podobnie osoba trzecia albo wydawca utworu jako silniejsza strona umowy wydawniczej, decydujc samo dzielnie np. o kolejno[ci oznaczenia autorstwa, ingeruje w ten sposb w autorskie prawa osobiste twrcy. SzczegBowa analiza przedmioto wych zagadnieD znacznie poszerzyBaby rozmiary rozprawy. Autorka dostrzega jednak wag i znaczenie tej problematyki dla praktyki. Przygotowanie rozprawy byBo mo|liwe dziki kwerendom biblio tecznym w Instytucie WBasno[ci Intelektualnej, Ochrony Konkurencji i Prawa Podatkowego Maxa Plancka w Monachium (Max-Planck-In 3 Tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 z pzn. zm. Wprowadzenie stitut fr Geistiges Eigentum, Wettbewerbs- und Steuerrecht). Umo| liwiBo to zebranie materiaBw zrdBowych, w tym niemieckiej literatury i orzecznictwa sdowego. Autorka miaBa mo|liwo[ zapoznania si z niemieckim systemem prawa oraz opanowania terminologii praw niczej podczas stypendium w ramach programu Socrates Erasmus na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Mnsterze (Westflische Wil helms-Universitt Mnster). StaBo si ono inspiracj do skorzystania z dorobku literatury i judykatury niemieckiej w trakcie przygotowy wania niniejszej rozprawy. Wykorzystano w niej materiaBy zrdBowe zebrane podczas kwerend bibliotecznych w Instytucie Prawa WBasno [ci Intelektualnej Uniwersytetu JagielloDskiego w Krakowie. Bogate zbiory biblioteki Instytutu poszerzyBy znaczco literatur przedmiotu wykorzystan w pracy. B B  Prawo autorskie, jako powizane z jednej strony z histori kultury, z drugiej z uwarunkowaniami struktury spoBecznej o charakterze go spodarczym i technicznym, wykazuje bardzo dynamiczny charakter. ZwBaszcza rozwj koncepcji prawa autorskiego w drugiej poBowie XIX w., wyja[niajcych stosunki prawne bdce konsekwencj stwo rzenia dzieBa, ustanowiB podstawy dla nowoczesnego modelu prawa autorskiego4. Obecnie najwiksze znaczenie dla uksztaBtowania tre[ci prawa autorskiego na gruncie europejskiego ustawodawstwa maj dwa zasadnicze modele prawa autorskiego  monistyczny, przyjty m.in. w Republice Federalnej Niemiec i Austrii, oraz dualistyczny, na ktrym zostaBa oparta m.in. polska ustawa o prawie autorskim i prawach po krewnych, a tak|e ustawy francuska, wBoska oraz hiszpaDska. Proble matyka sposobu uksztaBtowania tre[ci prawa autorskiego byBa od daw na przedmiotem zainteresowania doktryny. Przedstawiciele literatury przedmiotu podejmowali szerok dyskusj na temat zasadno[ci wybo ru danego modelu prawa autorskiego jako podstawy dla ustawodaw stwa autorskiego. Zarwno zwolennicy ujcia monistycznego, jak i dualistycznego wskazywali na elementy charakterystyczne dla danej konstrukcji teoretycznej, bdce w ich przekonaniu zrdBem skutecz niejszej ochrony interesw twrcy i spjnego wewntrznie systemu autorskoprawnego. Rozwa|ania w zakresie wspBtwrczo[ci zostan oparte na dwch przeciwstawnych modelach prawa autorskiego. W zwizku z tym na 4 L. Grnicki, Rozwj idei praw autorskich od pocztkw do II wojny [wiatowej, KPP 2006, z. 3, s. 735. RozdziaB I. Utwr wspBautorski w ujciu historycznym le|y dokona analizy koncepcji doktrynalnych ksztaBtujcych niemiec k i polsk my[l prawnicz. Niemieckie i polskie ustawodawstwo z za kresu prawa autorskiego zostaBo oparte na przeciwstawnych mode lach  monistycznym i dualistycznym5. Podstaw dla wyksztaBcenia wskazanych modeli byBy odpowiednio teoria prawa autorskiego jako prawa osobistego (die Theorie vom Persnlichkeitsrecht) oraz teoria prawa autorskiego jako prawa na dobrach niematerialnych (die Theorie vom Immaterialgterrecht)6. Jest to pewnego rodzaju uproszczenie, ktre nie oddaje w peBni zBo|ono[ci dynamicznej ewolucji prawa au torskiego7. Zasadniczym celem tego rozdziaBu nie jest jednak przed stawienie rozwoju idei prawa autorskiego w oglno[ci, ale przeprowa dzenie analizy prawnoporwnawczej teorii prawa autorskiego ksztaB tujcych niemieck i polsk my[l prawnicz w celu wykazania odmien no[ci w formuBowaniu przepisw z zakresu prawa autorskiego8. Nale|y wskaza cechy charakterystyczne obu modeli w celu przed stawienia odmienno[ci i elementw podobnych w sposobie ksztaBto wania tre[ci prawa autorskiego. Pozwoli to na uporzdkowanie insty tucji autorskoprawnych i konstrukcji teoretycznych zawartych w nie mieckiej i polskiej ustawie. Rozwa|ania w tym przedmiocie zostan 5 Na zasadno[ wyodrbnienia modelu monistycznego i dualistycznego we wspB czesnych koncepcjach prawa autorskiego wskazuj przedstawiciele doktryny, m.in. A. Kopff, DzieBo sztuk plastycznych i jego twrca w [wietle przepisw prawa autorskiego, Krakw 1961, s. 108 i n.; E. Traple, DzieBo zale|ne jako przedmiot prawa autorskiego, Warszawa 1979, s. 81; E. Wojnicka, Ochrona autorskich dbr osobistych, Adz 1997, s. 68 70; J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie, Warszawa 2008, s. 21; M. Po zniak-Niedzielska (w:) M. Pozniak-Niedzielska (red.), Prawo autorskie i prawa pokrew ne. Zarys wykBadu, Bydgoszcz Warszawa Lublin 2007, s. 45; E. Traple (w:) J. Barta (red.), System Prawa Prywatnego, t. 13. Prawo autorskie, Warszawa 2007, s. 117 118. 6 A. Ni|ankowska, Prawo do integralno[ci utworu, Warszawa 2007, s. 44. 7 Jak sBusznie zauwa|a ponadto E. Wojnicka, wikszo[ teorii ksztaBtujcych si od XIX w. ma dzi[ znaczenie jedynie historyczne. Por. E. Wojnicka, Ochrona autorskich dbr..., s. 67. W przedmiocie klasyfikacji teorii prawa autorskiego zob. m.in. S. Grzy bowski, Ochrona osobista stosunku do dzieBa po [mierci twrcy. Zagadnienia oglne, Kra kw 1933, s. 412 418; S. Grzybowski (w:) S. Grzybowski, A. Kopff, J. Serda, Zagadnienia prawa autorskiego, Warszawa 1973, s. 63 67; R. Astor, Das literarische und artistische Miturheberrecht, Leipzig 1904, s. 14 i n. 8 DogBbn analiz rozwoju prawa autorskiego przeprowadza L. Grnicki, Rozwj idei praw..., s. 735 i n. Por. tak|e L. Gieseke, Vom Privileg zum Urheberrecht, Baden-Baden 1995, s. 1 i n.; E. Wadle (red.), Historische Studien zum Urheberrecht in Europa. Ent wicklungslinien und Grundfragen, Berlin 1993, s. 1 i n.; R. Dittrich (red.), Woher kommt das Urheberrecht Und wohin geht es? Wien 1988, s. 1 i n.; E. Schulze, Zur Geschichte des Urheberrechtsschutzes, Juristische Rundschau 1951, z. 9, s. 294 295. 1. Uwagi oglne przeprowadzone na podstawie pogldw reprezentatywnych przed stawicieli doktryny. Nale|y zbada, jakie jest uzasadnienie dla wyboru danej konstrukcji teoretycznej jako podstawy sposobu formuBowania tre[ci prawa autorskiego na gruncie prawa niemieckiego i polskiego. Wymaga podkre[lenia, |e na wybr teoretycznego modelu uksztaBto wania tre[ci prawa autorskiego na gruncie polskiego ustawodawstwa autorskiego szczeglny wpByw miaBa osoba F. Zolla, ktrego przemy [lenia i zasady przeniesione na grunt projektu ustawy autorskiej staBy si podstaw ustawy z dnia 29 marca 1926 r. o prawie autorskim9. Na przestrzeni rozwoju unormowaD w zakresie prawa autorskiego pojawiBa si potrzeba przyjcia rozwizaD prawnych w przedmiocie wspBtwrczo[ci. PowstawaBy bowiem utwory bdce rezultatem du chowej, twrczej dziaBalno[ci kilku osb. Problematyka wspBautor stwa byBa stopniowo dostrzegana zarwno na gruncie ustawodawstwa autorskiego, jak i doktryny przedmiotu. Niemiecki prawnik i historyk F. Dahn w wydanym w 1877 r. dziele pt. Deutsches Rechtsbuch: Ein Spiegel des heutigen brgerlichen Rechts in Deutschland wskazywaB, |e kilka osb mo|e by duchowymi wspBautorami jednego dzieBa. Jako przykBadowy rezultat wspBtwrczo[ci podaB sBownik jzyka niemiec kiego stworzony wsplnie przez braci Jakoba i Wilhelma Grimma10. Unormowania prawne w przedmiocie wspBtwrczo[ci pojawiBy si ju| pod koniec XIX w. Pocztkowo przepisy ustaw z zakresu prawa autor skiego nie ujmowaBy problematyki wspBautorstwa w sposb kom pleksowy. Zasadnicz zmian tego stanu rzeczy mo|na zaobserwowa w XX-wiecznym ustawodawstwie autorskim. Konieczno[ przyjcia szczegBowych rozwizaD prawnych wynikaBa z faktu, |e wiele zagad nieD zwizanych ze wspBautorstwem nie byBo objtych przepisami ustawowymi i w konsekwencji stawaBo si przedmiotem sporw za rwno w[rd przedstawicieli literatury przedmiotu, jak i na gruncie judykatury. Rozwa|ania w przedmiocie wspBtwrczo[ci zostaBy przeprowa dzone przy wykorzystaniu metody prawnoporwnawczej, obejmujcej ustawodawstwo niemieckie i polskie z zakresu prawa autorskiego. W celu peBniejszego ukazania istoty tego zagadnienia, konieczne byBo przedstawienie ewolucji unormowaD wspBtwrczo[ci w prawie nie 9 Tekst jedn.: Dz. U. z 1935 r. Nr 36, poz. 260. 10 F. Dahn, Deutsches Rechtsbuch: Ein Spiegel des heutigen brgerlichen Rechts in Deutschland, Nrdingen 1877, s. 115. RozdziaB I. Utwr wspBautorski w ujciu historycznym mieckim i polskim. Metod historyczn wykorzystano do oceny przy jtych rozwizaD prawnych w prawie niemieckim i polskim dotycz cych wspBtwrczo[ci. Przedstawiono r|nice w zakresie unormowa nia wspBtwrczo[ci wystpujce na gruncie ustawy niemieckiej i pol skiej ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Rozwa|ania w zakresie ksztaBtowania si unormowaD odnoszcych si do utworu wspBautorskiego obejmuj okres od koDca XIX w. do czasw wspB czesnych. Teoria prawa autorskiego jako prawa osobistego czy prawa oso bisto[ci (die Theorie vom Persnlichkeitsrecht) rozwinBa si w Nie mczech w drugiej poBowie XIX w. przede wszystkim na podstawie po gldw O.F. von Gierke. Cech charakterystyczn tej koncepcji byBo [cisBe powizanie utworu jako rezultatu wytworu intelektualnego czBo wieka z jego osobowo[ci oraz wywodzenie ochrony autorskoprawnej z faktu przynale|no[ci dzieBa do sfery osobowo[ci autora. Nie nego wano przy tym istnienia elementw majtkowych w prawie autorskim. Przypisywano im jednak znaczenie drugorzdne i podporzdkowywa no je interesom niemajtkowym. Podstaw dla wyksztaBcenia si teorii prawa autorskiego jako prawa osobistego byBy idee przedstawione przez I. Kanta, ktry w Metafizycznych podstawach nauki prawa roz r|niB opus mechanicum utworu i powstajce na nim prawo wBasno[ci oraz tre[ dzieBa. W ocenie autora ksi|ka jest z jednej strony mate rialnym wytworem sztuki, ktry mo|e by powielany i w tym znaczeniu wi|e si z prawem do rzeczy. Z drugiej strony jest wypowiedzi wy dawcy skierowan do publiczno[ci za zgod autora, co wi|e si z pra wem wobec osoby11. Jak zauwa|a dalej I. Kant, pismo wyra|a pewnego rodzaju wypowiedz, z ktr pisarz zwraca si do publiczno[ci za po [rednictwem wydawcy12. Dlatego te| wydawca nie przemawia we wBas nym imieniu, ale dziaBa na podstawie peBnomocnictwa (mandatum) udzielonego mu przez autora13. DzieBo w tym ujciu byBo postrzegane 11 I. Kant, Metafizyczne podstawy nauki prawa, Kty 2006, s. 99 100. 12 I. Kant, Von der Unrechtmigkeit des Bchernachdrucks, Berlinische Monats chrift 1785, s. 406. 13 I. Kant, Metafizyczne podstawy nauki..., s. 99. 2. Monistyczny model prawa autorskiego jako przedBu|enie osobowo[ci oraz wolno[ci autora i stanowiBo niejako jej wyraz, a tym samym zasBugiwaBo na ochron14. Kontynuatorem my[li I. Kanta byB J.C. Bluntschli, w ocenie ktrego prawo autorskie byBo przede wszystkim prawem o charakterze osobis tym. Utwr jest w ocenie autora produktem duchowym (Geistespro duct), ktry przynale|y do osoby twrcy. Tak rozumiane dzieBo jest objawieniem i wyrazem osobowo[ci, duchowo[ci autora. Midzy au torem i dzieBem powstaje naturalny zwizek, analogiczny do tego, jaki Bczy twrc i stworzenie. Warto[ majtkowa, jak przedstawia dzieBo, nie przynale|y jednak do wewntrznej istoty prawa autorskiego i ma drugorzdne znaczenie. Autor podkre[liB odrbno[ corpus mechani cum od utworu, wskazujc, |e czas trwania prawa autorskiego nie jest to|samy z czasem istnienia dzieBa. Jednak wraz z upBywem czasu utwr staje si dobrem publicznym, a prawo autorskie wygasa15. Bluntschli zwraca uwag na fakt, |e z chwil opublikowania dzieBa zmienia si nieco natura prawa autorskiego. Utwr udostpniony osobom trzecim nie jest ju| zwizany wyBcznie z osob autora, ale przez udostpnienie staje si wsplnym dobrem publicznym. Zadaniem doktryny i usta wodawcy jest pogodzenie interesw twrcy i prawa spoBeczeDstwa do utworu16. Do dalszego rozwoju teorii prawa osobistego przyczynili si G. Beseler, M. Lange oraz w szczeglno[ci F. Dahn17, ktry okre[liB natur prawa autorskiego jako prawo w najwy|szym stopniu osobiste, ktrego istot jest istnienie osobistego powizania (vinculum spiritua le). Tak rozumiane prawo autorskie jest nieprzenoszalne i niedzie dziczne18. Stanowisko to zostaBo nastpnie rozwinite w rozwa|aniach C. Gareisa, ktry uwa|aB, |e sztuka jako taka jest bezpo[rednim wyra zem osobowo[ci twrcy. Najwy|ej docenianym d|eniem czBowieka do uznania jego osobowo[ci jest ch uznania i przyznania ochrony efek tom jego [wiadczeD o indywidualnym, autentycznym charakterze. 14 Ibidem, s. 100. 15 J.C. Bluntschli, Deutsches Privatrecht, Mnchen 1864, s. 193. 16 Ibidem, s. 191 193. 17 F. Dahn, Deutsches Rechtsbuch: Ein Spiegel..., s. 112 113. 18 J.C. Bluntschli, Deutsches..., s. 113. Por. M. Rehbinder, Urheberrecht, Mnchen 2008, s. 14; M. Rehbinder, J.C. Bluntschlis Beitrag zur Theorie des Urheberrechts, Archiv fr Urheber- und Medienrecht 1993, nr 123, s. 29 51. RozdziaB I. Utwr wspBautorski w ujciu historycznym Wszystkie rezultaty indywidualnych [wiadczeD twrcy opieraj si na indywiduum osoby twrcy19. Powy|sze pogldy przedstawicieli literatury zostaBy rozwinite i znalazBy peBny wyraz w przemy[leniach niemieckiego prawnika i his toryka prawa O.F. von Gierke. Opublikowane przez niego w pierwszym tomie Deutsches Privatrecht20 rozwa|ania w przedmiocie prawa autor skiego zostaBy uznane przez przedstawicieli doktryny za jedne z najis totniejszych dla wyksztaBcenia si teorii prawa autorskiego jako prawa osobistego21. Gierke wyraziB pogld, |e dzieBo pochodzce od twrcy przynale|y do jego sfery osobowo[ci i stanowi jego integraln cz[. Prawo autorskie jest natomiast prawem osobistym, ktrego przedmio tem jest dzieBo duchowe bdce fragmentem osobowo[ci autora. W konsekwencji ochrona autorskoprawna powinna by rozumiana ja ko ochrona interesw niemajtkowych twrcy. Autor nie zaprzeczaB wprawdzie istnieniu majtkowych elementw prawa autorskiego, jed nak w jego ocenie byBy one jedynie odbiciem, konsekwencj wystpo wania praw osobistych. W zwizku z tym prawo autorskie ma charakter wypBywajcego z procesu twrczego prawa osobowo[ci, ktrym po winny zosta podporzdkowane majtkowe aspekty zwizane z dzie Bem. Przedmiotem prawa autorskiego jest dzieBo duchowe, ktre po winno by rozumiane jako dobro osobiste twrcy. Ochrona z tytuBu prawa autorskiego obejmuje tym samym fragment sfery osobowo[ci autora22. Koncepcje zwolennikw teorii prawa autorskiego jako prawa oso bisto[ci staBy si podstaw dla wyksztaBcenia w XX w., gBwnie przez E. Ulmera23 i H. Hubmanna24, monistycznej koncepcji prawa autor skiego. Wyr|nia si ona pewnymi cechami charakterystycznymi. 19 K. Gareis, Das juristische Wesen der Autorrecht, sowie des Firmen- und Marken schutzes, Archiv fr Theorie und Praxis des Allgemeinen Deutschen Handel- und Wech selrechts 1877, t. 35, s. 197 198. 20 O.F. von Gierke, Deutsches Privatrecht, Leipzig 1895, s. 748 848. 21 Zob. np. H. Schack, Urheber und Urhebervertragsrecht, Tbingen 2005, s. 53; M. Rehbinder, Urheberrecht, s. 13 14. 22 O.F. von Gierke, Deutsches..., s. 765 766. 23 E. Ulmer, Urheber- und Verlagsrecht, Berlin Heidelberg New York 1980, s. 114 i n. 24 H. Hubmann, Urheber- und Verlagsrecht, Mnchen 1995, 3. Por. tak|e H. Hubmann, Das Persnlichkeitsrecht, Kln Graz 1967, s. 233 240.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Kara ograniczenia wolności w polskim prawie karnym ebook demo
Umowy elektroniczne w prawie prywatnym międzynarodowym ebook demo
Skutki prawne separacji małżonków e book ebook demo
Skarga do sądu administracyjnego droga odwoławcza od decyzji podatkowych ebook demo
Dialogi z tradycją ebook demo
Czas na czasownik ebook demo
Naruszenie prywatności osób publicznych przez prasę ebook demo
Kodeks księgowego „Ustawa o VAT” ebook demo
Biznes nowych możliwości Czterolistna koniczyna nowy paradygmat biznesu ebook demo
Działania pionu HR po ocenach okresowych ebook demo
Budowa biogazowni aspekty finansowe i praktyczne ebook demo
Kodeks postępowania administracyjnego i inne akty prawne Przepisy ebook demo
Networking ebook demo

więcej podobnych podstron