plik


ÿþ026-Prawo-R.Sobanski 6/4/06 5:53 PM Page 267 Teologia Polityczna 2/2004 2005 Temat numeru: Misja BoÝa i ludzki porzàdek Ks. Remigiusz Soba’ski Prawo w prawie: prawo Bo|e i prawo ludzkie nia mieli autorzy katoliccy, nawiàzujàcy do tak I. renomowanych uczonych jak Victor Cathrein Dokonywane pod p"aszczykiem prawa bezpra- czy Josef Mausbach3. Ta tradycja myÊli praw- wie, jakiego ludzkoÊç doÊwiadczy"a  i to nie- no-naturalnej by"a daleka autorom ewangelic- raz na skal´ masowà  w XX wieku, wykaza"o kim4. Prawo koÊcielne postrzegali oni  pozo- iluzorycznoÊç dziewi´tnastowiecznego pozy- stajàc w nurcie g"oszonego przez Rudolfa Sohma tywistycznego za"oÝenia, Ýe nie znajdzie si´ dualizmu KoÊcio"a duchowego i KoÊcio"a prawa5 prawodawca sk"onny stanowiç prawo raÝàco  nie inaczej niÝ Êwieckie, tzn. jako funkcj´ niesprawiedliwe, zgo"a nieludzkie. Bezprawie, zewn´trznego porzàdku i dyscypliny spo"ecz- usprawiedliwiane i uzasadniane przez wcale nej. Ten dualizm zosta" jednak przezwyci´Ýony niema"à liczb´ prawników i filozofów o znanych w myÊli eklezjologicznej, rodzàcej si´ w reakcji nazwiskach1, musia"o doprowadziç do pytania: na próby germanizacji KoÊcio"a ewangelickiego,  jak to by"o moÝliwe . B´dàca juÝ przedmiotem wszcz´te po zwyci´stwie odniesionym przez staroÝytnych kwestia:  co to jest dobre prawo, Deutsche Christen w wyborach synodalnych jak je poznaç i jak je zrobiç  oÝy"a na nowo. w czerwcu 1933 roku. WÊród tez przyj´tych Konsekwentnie wzros"o zainteresowanie pra- na Barmer Synode (30-31.5.1934) przez tzw. wem naturalnym (mówi"o si´ o renesansie kon- Bekennende Kirche znalaz"o si´ stwierdzenie, cepcji prawno-naturalnych)2. DuÝo do powiedze- 1 Odno[nie do ich postawy wobec narodowego socjalizmu  patrz: A. Kaufmann, Rechtsphilosophie und Nationalsozialismus, Archiv für Rechts- und Sozialphilosophie, Beiheft 18, Stuttgart 1983. 2 H. Wa[kiewicz, Drugie odrodzenie prawa naturalnego, Rocz. Filoz. 10 (1962), z. 2, s. 115-151. 3 Np. J. Meßner, A. Verdross, A. F. Utz, Strzeszewski, J. Majka, H. Wa[kiewicz. 4 Nie znaczy to, by autorzy ewangeliccy pozostawali bez wyjtku zamknici na pojcie prawa naturalnego. Szerzej: H. Schelansky, Naturrechtsdiskussion in Deutschland. Ein Überblick über zwei Jahrzehnte: 1945-1965, Köln 1967. 5 R. Sohm, Das Kirchenrecht. I: Die geschichtlichen Grundlagen, Leipzig 1892 (przedruk wydania drugiego z 1923 r.: Darmstadt 1970). Strona/267 026-Prawo-R.Sobanski 6/4/06 5:53 PM Page 268 Teologia Polityczna 2/2004 2005 Temat numeru: Misja boÝa i ludzki porzàdek Ýe  niemoÝliwy jest rozdzia" zewn´trznego po- ski odnoszàce si´ do jego postawy politycznej rzàdku i wyznania (wiary) 6. Refleksja nad pra-  i to takie, które by"yby zrozumia"e niezaleÝnie wem koÊcielnym sz"a u autorów ewangelickich od wiary?13 DostrzeÝono, Ýe wyjÊcie z tej aporii w parze z refleksjà nad prawem w ogóle. Tu jest moÝliwe tylko przez przyj´cie w tok myÊlo- znajduje swój poczàtek ewangelicka teologia wy poj´cia prawa naturalnego, tzn. przez uzna- prawa. WÊród jej koryfeuszy trzeba wymieniç nie prawa naturalnego, istniejàcego niezaleÝnie autorów trzech wielkich zarysów: Johannes od objawienia i usprawiedliwienia w Chrystu- Heckel nawiàzujàcy do nauki Lutra o dwóch sie, a przynajmniej fenomenologicznie pozna- pa’stwach7, Erich Wolf przyjmujàcy w punkcie walnego. Si´gni´cie po kategori´ prawa natu- wyjÊciowym binomi´  chrystokracja  brater- ralnego da"o impuls do wymiany myÊli mi´dzy stwo 8, i Hans Dombois opierajàcy swà kon- autorami katolickimi i ewangelickimi, co wp"y- cepcj´ na teorii instytucji wyrastajàcych z pod- n´"o na rozwój teologii prawa, ale teÝ  uwyraê- stawowych odniesie’ cz"owieka9. Wszyscy ci, ni"o róÝnice stanowisk. Okaza"o si´ bowiem, a takÝe wielu innych autorów, pozostajà w  chry- Ýe trudnoÊci z prze"oÝeniem chrystologicznie, stologicznym kierunku odnowy prawa 10 zaini- spirytualistycznie pojmowanego prawa na pra- cjowanym i inspirowanym przez Karola Bartha11. wo faktycznie obowiàzujàce powodujà, Ýe teo- W miejsce nauki Lutra o dwu pa’stwach K. Barth logiczne uzasadnienie prawa idzie obok jego wysunà" nauk´ o jednym pa’stwie. Jest to pa’- uzasadnienia socjologicznego, bez punktów stwo Chrystusa. Chrystus to centralny punkt, stycznych. Konsekwencjà tezy, Ýe do prawa wewn´trzny kràg to KoÊció", zaÊ zewn´trzny dociera si´ jedynie poprzez dzie"o usprawie- to pa’stwo. W tej chrystocentrycznej koncepcji dliwienia w Chrystusie, jest bowiem radykalne prawo jest odbiciem sprawiedliwoÊci BoÝej, rozdzielenie porzàdku natury i porzàdku "aski, objawiajàcej si´ w usprawiedliwieniu przez uniemoÝliwiajàce inkarnacj´ prawa BoÝego wiar´ w Chrystusa: pa’stwo i prawo znajdujà w prawo ludzkie i to nie tylko w Êwieckie, swój sens w s"uÝbie usprawiedliwieniu, po- lecz takÝe w koÊcielne14. znaç prawo moÝna tylko przez Ewangeli´. II. Postawiono jednak pytanie, jak ta chrystolo- Katolicka teologia prawa, postrzegajàc prawo giczna koncepcja prawa da si´ pogodziç z kon- w Êwietle Objawienia BoÝego, usi"uje daç odpo- kretnym prawem rzàdzàcym tym Êwiatem?12 wiedê na pytanie, co specyficznego wnosi ono Prawo to jest Êwieckie, religijnie neutralne,  w temat prawa. ZauwaÝyç trzeba, Ýe w tek- o celach wy"àcznie doczesnych. Co wi´cej, stach biblijnych prawo wyst´puje wÊród poj´ç, wysuni´to wàtpliwoÊci, czy z takiej koncepcji jakimi Bóg pos"uguje si´ dla okreÊlenia swojego prawa mogà wynikaç dla chrzeÊcijanina wnio- dzia"ania zbawczego. Podejmujàc wi´c charak- 6  In der Kirche ist eine Scheidung der äußeren Ordnung vom Bekenntnis nicht möglich  art. III, w: G.Niemöller, Die erste Bekenntnissynode der Deutschen Evangelischen Kirche zu Barmen. II: Text  Dokumente  Berichte, Göttingen 1959, s. 203. 7 Lex Charitatis. Eine juristische Untersuchung über das Recht in der Theologie Martin Luthers, München 1953. 8 Ordnung der Kirche, Frankfurt 1961. 9 Das Recht der Gnade. Ökumenisches Kirchenrecht, I, Witten 1961 (2 wyd. 1969), II-III Bielefeld 1974-1983. DzieBa Heckela, Wolfa i Dombois omawia: W. Steinmüller, Evangelische Rechtsthologie. Zweireichelehre  Christokratie  Gnadenrecht, I-II, Köln-Graz 1968. Omówienie tej pracy: A. M. Rouco Varela, Teologia protestante contemporanea del Derecho Eclesial, Revi- sta Espanola de Derecho Canonico 26 (1970), s. 117-143. Patrz te|: R. SobaDski, Zarys teologii prawa ko[cielnego, Warszawa 1973, s. 19-25. 10 Tak A. Kaufmann, Problemgeschichte der Rechtsphilosophie, w: A. Kaufmann, W. Hassemer, Einführung in Rechtsphilosophie und Rechtstheorie der Gegenwart, Heidelberg 1985, 80. 11 Podstawowe dzieBa K. Bartha w tej dziedzinie to: Evangelium und Gesetz, München 1935; Rechtfertigung und Recht, Zöllikon 1938; Christengemeinde und Bürgergemeinde, Zöllikon 1946; Die Ordnung der Gemeinde. Zur dogmatischen Grundlegung des Kirchenrechts, München 1955. Ich omówienie m. in.: T. Jimenez Urresti, Iglesia y Estado en Carlos Barth, Revista Espanola de Derecho Canonico 14 (1959), s. 357-391. 12 A. M. Rouco Varela, Was ist  Katholische Rechtstheologie, Archiv f. kath. Kirchenrecht 135 (1966), s. 530-543, szczeg. s. 533. 13 Tam|e. 14 A. M. Rouco Varela, Teologia protestante... (zob. przyp. 9), s. 135. Strona/268 026-Prawo-R.Sobanski 6/4/06 5:53 PM Page 269 Prawo w prawie: prawo Bo|e i prawo ludzkie Ks. Remigiusz Soba’ski terystycznà dla teologii kwesti´:  jak to si´ etycznych i norm prawnych. A takÝe zaleÝnie ma ku zbawieniu  teologia prawa bierze pod od tego, czy prawo stanowi w"adca pojmowany uwag´ dwa fakty: (1) Ýe prawo stanowi jeden jako g"owa organizmu przeze’ oÝywianego i kie- z elementów naszej rzeczywistoÊci, oraz (2) rowanego, czy teÝ powstaje ono w ramach sys- Ýe naleÝy ono do tzw. podstawowych poj´ç temu politycznego opartego na zasadzie po- teologicznych. Metodologicznie podchodzi dzia"u w"adzy. Nie bez znaczenia pozostaje si´ do tej kwestii przez teologiczne wyÊwie- teÝ fakt, Ýe prawo to obiekt interesujàcy filo- tlenie prawa koÊcielnego  jego racji, istoty, zofów jak ma"o który i nader róÝnie oceniany17. sensu... Skoro bowiem poznanie teologiczne W szczególnoÊci zostaje teologia konfrontowa- to intelektualne spotkanie z tajemnicà, nasuwa na z si´gajàcym staroÝytnoÊci sporem mi´dzy si´ postulat, by najpierw przyjrzeç si´ prawu jusnaturalizmem i pozytywizmem. KoÊcio"a  tajemnicy wiary, a uzyskane ustale- nia wykorzystaç nast´pnie w teologicznej nauce MyÊl katolicka jest mocno zwiàzana z doktrynà o prawie. PodkreÊla si´ zarazem, Ýe nauka ta  prawa naturalnego18.  KoÊció" powo"ywa" si´ przy respektowaniu swoistoÊci poznania teo- cz´sto na tomistycznà doktryn´ prawa natural- logicznego  powinna zajmowaç si´ nie tylko nego, w"àczajàc jà do swego nauczania moral-  ideà prawa , lecz praktykowanà  realizacjà nego 19. Prawo naturalne postrzega si´ jako prawa w prawie . Co znaczy, Ýe zachowujàc kryterium prawa pozytywnego i wytycznà dla specyfik´ poznania teologicznego, trzeba teo- stanowienia i stosowania prawa. ZgodnoÊç logi´ prawa uprawiaç w zwiàzku z innymi nauka- z prawem naturalnym ma uzasadniç s"usznoÊç, mi o prawie, zw"aszcza zaÊ z filozofià i teorià  prawdziwoÊç prawa, a tym samym takÝe jego prawa. Chodzi o to, by w teologicznym dys- obowiàzywanie. Nastr´cza si´ tu jednak trud- kursie o prawie  pami´tajàc o miejscu prawa noÊç tkwiàca w tym, Ýe prawo naturalne nie wÊród poj´ç teologicznych  nie abstrahowaç stanowi uj´tego w zdaniach systemu20. Przeglàd od jego potocznego pojmowania. Teologia prawa odnoÊnej literatury ujawnia wieloÊç doktryn to nauka o prawie nie innym niÝ to, którym prawa naturalnego, róÝnicowanych i porzàdko- zajmujà si´ prawnicy. wanych z róÝnych punktów widzenia21. WieloÊç koncepcji i doktryn dowodzi istnienia s"abych Tak rozumiany przedmiot teologicznej refleksji punktów w kaÝdej z nich. Nauka, która ma nad prawem stawia nas od razu wobec proble- byç czymÊ wi´cej niÝ zestawem tez czy dekla- mu definicji prawa, której nie tylko nie ma, racji, nie moÝe ignorowaç argumentów prze- ale nawet nie wiadomo, jak do niej dojÊç  de- ciwnych. Nie wchodzàc tu w szczegó"y obro- dukcyjnie czy indukcyjnie15. Refleksja nad pra- s"ej nieprzebranà literaturà dyskusji, trzeba wem wymaga wszakÝe uprzedniego okreÊlenia stwierdziç, Ýe jej ko’ca nie widaç  nie tylko jej przedmiotu. A ten rysuje si´ odmiennie ze wzgl´du na odmienne wyjÊciowe za"oÝenia zaleÝnie od tego, czy stanowieniu prawa towa- filozoficzne, ale takÝe dlatego, Ýe wÊród argu- rzyszy zamys", by ludzie Ýyli godziwie16, czy mentów wysuwanych na kaÝdym ze stanowisk teÝ pilnie przestrzega si´ rozróÝnienia norm sà teÝ takie, które trudno podwaÝyç22. 15 Por. m.in.: J. G. Lo Castro, Il mistero del diritto. I: Del diritto e della sua conoscenza, Torino 1997. 16  ius proditur ut genus humanum honeste vivat  Grzegorz IX, bulla Rex pacificus z 5.9.1234, promulgujca pierwszy zbiór prawa dekretaBów. 17 R. SobaDski, Prawo jako warto[, Czasopismo Prawno-Historyczne 51 (1999), s. 37-50. 18 Katechizm Ko[cioBa katolickiego, n. 1954  1959. 19 Jan PaweB II, enc. Veritatis splendor, n. 44. Por. te|: Jan XXIII, enc. Pacem in terris, n. 6. 20 Gdyby zostaBo ujte, byBoby ju| prawem pozytywnym. To wBa[nie dziewitnastowieczne próby kodyfikacji prawa naturalne- go wyzwoliBy ofensyw pozytywizmu prawniczego:  skoro skodyfikowano prawo naturalne, istnieje odtd tylko prawo pozy- tywne! . 21 Szerzej: R. SobaDski, Teoria prawa ko[cielnego, Warszawa 1992, s. 170. 22 Lekko upraszczajc, mo|na powiedzie, |e dla jusnaturalistów nadrzdn warto[ci realizowan przez prawo jest sprawiedli- wo[, dla pozytywistów jest ni pewno[ prawna. Strona/269 026-Prawo-R.Sobanski 6/4/06 5:53 PM Page 270 Teologia Polityczna 2/2004 2005 Temat numeru: Misja boÝa i ludzki porzàdek Atoli z punktu widzenia praktyki prawa nie chodzi do godnoÊci osoby ludzkiej osiàgni´to na doÊç o opowiedzenie si´ za jednym ze stanowisk, lecz wysokim poziomie abstrakcji, co otwiera drog´ o  prawdziwe prawo, co w tradycji europejskiej rozbieÝnym interpretacjom: zarówno eksten- znaczy  s"uszne prawo 23. Pocieszajàce jest, Ýe sywnej, jak i restrykcyjnej. Otwiera to pole aczkolwiek nie widaç ko’ca sporu mi´dzy ju- do dyskusji, gdy chodzi o ustalenie roszcze’ snaturalizmem i pozytywizmem24, to jednak wynikajàcych z uznania normatywnego charak- zaowocowa" on prawie powszechnà zgodà co teru godnoÊci osoby ludzkiej27. Prze"oÝenie do tego, Ýe prawo ma byç s"uszne. Dyskusja tych roszcze’ na wartoÊci chronione i promo- wykaza"a, Ýe prawo nie jest sobà jedynie dzi´ki wane, oraz ich uj´cie w form´ zasad ma charak- spe"nieniu wymogów formalnych (jak twierdzi- ter historyczny  godnoÊç cz"owieka to ciàg"e li pozytywiÊci), ale wykaza"a teÝ, Ýe nie moÝna wezwanie do postrzegania jej w realiach spo- dojÊç do s"usznego prawa jedynie przez deduk- "ecznych. Z tej przyczyny godnoÊç cz"owieka cj´ z ogólnych zasad (jak to sk"onni byli utrzy- (konkretnie: jej roszczenia wyraÝone jako mywaç jusnaturaliÊci)25. Panuje zgoda, Ýe przy podstawowe wolnoÊci) stoi u podstaw porzàdku trudnej drodze do s"usznego prawa stojà drogo- spo"ecznego jako kryterium jego kszta"towania. wskazy dajàce przynajmniej ogólnà orientacj´ Kryterium to jawi si´ w dwu aspektach: jako w terenie  czyli kryteria s"usznego prawa. zwiàzana z osobà ludzkà przyrodzona cecha, Nie przesàdzajà one jednoznacznie treÊci norm, której nie wolno naruszyç, oraz jako zwiàzane ale wykluczajà ich dowolnoÊç  sà realnymi z cz"owiecze’stwem zadanie, którego nie wyznacznikami prawa. wolno si´ pozbyç  stàd nienaruszalnoÊç i nie- zbywalnoÊç godnoÊci cz"owieka. Wskazujàc na kryteria s"usznego prawa, wy- mienia si´ faktory rzeczowe i ideowe. WÊród Nikt nie zaprzeczy wp"ywowi chrzeÊcija’stwa rzeczowych pierwsze miejsce zajmuje osoba na kszta"towanie si´ poj´cia godnoÊci osoby ludzka. Jej rozumienie zaleÝy wprawdzie od ludzkiej i idei podstawowych praw cz"owieka28. przyjmowanej antropologii, ale w cywilizacji Wspó"czeÊnie wobec konstatacji, Ýe godnoÊç zachodniej podmiotowoÊç cz"owieka nie ulega osoby ludzkiej i podstawowe prawa cz"owieka wàtpliwoÊci i w nim, w jego prawie do samore- akceptujà równieÝ niewierzàcy, próbuje si´ alizacji widzi si´ punkt odniesienia wszelkie- uzasadniç t´ godnoÊç i podstawowe prawa go prawa. Tak teÝ  z przyj´ciem w punkcie cz"owieka bez transcendentnego  religijnego, wyjÊciowym godnoÊci osoby ludzkiej  wyk"a- metafizycznego  odniesienia29. Wysuwa si´ dane jest prawo naturalne w nauczaniu Jana przy tym taki argument, Ýe waÝne jest respek- Paw"a II26. Dzi´ki temu unika si´ aporii, do ja- towanie godnoÊci osoby, nie zaÊ racje  religij- kich prowadzi dyskusja mi´dzy jusnaturali- ne, filozoficzne, pragmatyczne czy inne  tego zmem a pozytywizmem, a konkretyzuje si´ respektowania. punkt odniesienia: osob´ ludzkà. Konsens co 23 R. SobaDski, SBuszno[ w prawie, PaDstwo i Prawo, 56 (2001), z. 8 (666), s. 3-12. Pytanie, co to jest sBuszne prawo, jak je pozna i zrobi, nurtuje my[licieli naszego kontynentu od staro|ytno[ci  R. SobaDski, Prawo w Europie, Zlskie Studia Hist.-Teol. 31 (1998), s. 145-156. 24 Aatwo wykaza, |e okresy  odrodzenia prawa naturalnego nadchodz przemiennie z okresami  odrodzenia pozytywizmu prawniczego . Por.: H. Rommen, Die ewige Wiederkehr des Naturrechts, München 1936, II wyd. 1947, oraz: D. Lang-Hinrichsen, Zur ewigen Wiederkehr des Rechtspositivismus, w: Festschrift fürEdmund Metzger zum 70. Geburtstag, München-Berlin 1954, s. 1-72. 25 R. SobaDski, Prawo naturalne i jego praktyczne implikacje, w: Rozprawy prawnicze. Ksiga pamitkowa dla uczczenia pracy naukowej Profesora Antoniego Agopszowicza, red. R. Mikosz, Katowice 2000, s. 285-297. 26 Enc. Veritatis splendor, n. 46-50. Por.: Z. Grocholewski, Filozofia prawa w nauczaniu Jana PawBa II, PoznaD 1996. 27 R. SobaDski, Normatywno[ godno[ci czBowieka, w: Godno[ czBowieka a prawa ekonomiczne i socjalne. Ksiga Jubileuszo- wa wydana w pitnast rocznic ustanowienia Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa 2003, s. 19-35. 28 J. Isensee, Die katholische Kirche und das verfassungsstaatliche Erbe der Aufklärung, w: Für Staat und Recht. Festschrift für Herbert Schambeck, wyd. J. Heuptschläger (i i.), Berlin 1994, s. 213-246. 29 Tak w preambule projektu konstytucji europejskiej. Strona/270 026-Prawo-R.Sobanski 6/4/06 5:53 PM Page 271 Prawo w prawie: prawo Bo|e i prawo ludzkie Ks. Remigiusz Soba’ski Okazuje si´ jednak  i wspó"czeÊnie coraz nomi´, co konkretyzuje si´ w nauczaniu o in- bardziej  Ýe te racje sà nader waÝne, zw"aszcza tegralnym wymiarze godnoÊci osoby ludzkiej34. wobec bieÝàcych wyzwa’ inÝynierii genetycz- III. nej i biotechnologii oraz postulatów  nowej interpretacji godnoÊci cz"owieka , co faktycznie OdnoÊnie do praw  tego Êwiata chodzi o ich sprowadza si´ do jej naruszenia30. Trudno nie zgodnoÊç z prawem moralnym. Natomiast przywo"aç tu ostrzeÝenia Jana Paw"a II:  JeÝeli w odniesieniu do prawa koÊcielnego problem nie istnieje prawda transcendentna, przez po- zasadza si´ na zgodnoÊci prawa wspólnoty, s"annictwo której cz"owiek zdobywa pe"nà toÝ- b´dàcej znakiem zbawienia z objawionà wolà samoÊç, to nie istnieje Ýadna zasada gwarantu- BoÝà dotyczàcà tej wspólnoty. Zagadnienie jàca sprawiedliwe stosunki pomi´dzy ludêmi 31.  prawo BoÝe w prawie koÊcielnym to nie  jak w prawie Êwieckim  kwestia relacji dwu W nauce chrzeÊcija’skiej prawda o cz"owieku praw, boskiego i ludzkiego, lecz kwestia relacji jest nieod"àczna od prawdy o Bogu. Przepowia- tego, co od Boga, do tego, co od ludzi, w ramach dajàc Ewangeli´, KoÊció" obwieszcza teÝ prawd´ jednego prawa35. Mówi si´ wtedy o pozytywnym o Êwiecie, takÝe o jego autonomii postrzeganej prawie BoÝym, co znaczy, Ýe uzasadnia si´ w ramach porzàdku stworzenia32. Celem tego ono odniesieniem do objawienia dokonanego  przepowiadania Êwiata jest budzenie, utrwa- w Jezusie Chrystusie. Jest ono dla KoÊcio"a lanie i pog"´bianie poczucia odpowiedzialnoÊci prawem podstawowym, stanowi zasadnicze za’. OdpowiedzialnoÊç t´ wyprowadza KoÊció" zr´by jego konstytucji, zawiera to, z czego Ko- nie tyle z przes"anek filozoficznych, ile z prawdy Êció" pod groêbà utraty w"asnej toÝsamoÊci o zbawieniu cz"owieka. Nie znaczy to, by Ko- nie moÝe zrezygnowaç, z czego nie wolno mu Êció" lekcewaÝy" owe przes"anki filozoficzne; wycofaç si´ i czego nie jest w"adny zmieniç. przeciwnie, postrzega je jako racjonalne oczy- Podejmujàc problem pozytywnego prawa Bo- wistoÊci, przeciwstawia si´ poglàdom podajà- Ýego, nie naleÝy wt"aczaç go w nasze wyobra- cym je w wàtpliwoÊç33, a w chrzeÊcija’skiej Ýenia o procesach prawotwórczych i dociekaç prawdzie o powo"aniu cz"owieka widzi po- aktów promulgacji prawa przez Jezusa Chry- twierdzenie i wzmocnienie obowiàzku spo- stusa. Jest On bowiem êród"em pozytywnego czywajàcego na wszystkich ludziach. Wynika prawa BoÝego nie w sensie autora ponadhisto- to z przekonania, Ýe Bóg jest êród"em wszelkie- rycznych, sformu"owanych norm, lecz jako Ten, go prawa, zarówno objawionego, jak i natural- który objawi" prawd´ o powo"aniu cz"owieka nego. Tym drugim pos"uguje si´ KoÊció" jako i gromadzi ludzi we wspólnot´, aby o tej praw- medium, gdy o Êwiecie i jego prawach mówi dzie Êwiadczy"a. Nie oznacza to rezygnacji w Êwietle wiary wprawdzie, ale w sposób, który z  pozytywnoÊci prawa BoÝego w sensie jego ma byç komunikatywny niezaleÝnie od wiary autorytatywnego ustanowienia, ale pozwala i respektujàcy  wprowadzony przecieÝ przez widzieç jego êród"o w zbawczych dzia"aniach chrzeÊcija’stwo  rozdzia" sfer y religijnej Chrystusa i wyÊwietliç jego Ýywà konkretyza- i spo"eczno-politycznej oraz wynik"à stàd auto- cj´ w ciàgu wieków36. 30 Np. F. J. Wetz, Die Würde des Menschen ist antastbar. Eine Provokation, Stuttgart 1998. Ten|e autor przyznaje, |e rozbie|- no[ uzasadnieD wpBywa na stanowiska odno[nie do badaD prenatalnych, przerywania ci|y, eutanazji: Die Würde des Men- schen  Ein Phantom?, Archiv für Rechts- und Sozialphilosophie 87 (2001), s. 327. 31 Enc. Centesimus annus, n. 44. Szerzej: J. Krucina, Etsi Deus non daretur  Jak gdyby Boga nie byBo. Moc wi|ca w rozpi- ciu midzy prawem a moralno[ci, w: Filozofia prawa a tworzenie i stosowanie prawa. MateriaBy Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej 11-12.6.1991 w Katowicach, red. B. Czech, Katowice, 1992, III-121. 32  Wszystkie rzeczy bowiem z samego faktu, |e s stworzone, maj wBasn trwaBo[, prawdziwo[, dobro i równocze[nie wBa- sne prawa i porzdek  konst. Gaudium et spes, n. 36,2. 33 Szerzej: J. Höffner, Chrze[cijaDska nauka spoBeczna, red. L. Roos, tBum. I. Bokwa, Warszawa 1999. 34 Por.: Enc. Jana PawBa II, Redemptor hominis. 35 R. SobaDski, Niezmienno[ i historyczno[ prawa w Ko[ciele: prawo Bo|e i prawo ludzkie, Prawo Kan. 40 (1997) nr 1-2, s. 23-44. 36 S. Berlingo, Diritto divino e drititto umano nella Chiesa, Il Diritto Eccl. 106 (1995) n. 1, s. 35-65. Strona/271 026-Prawo-R.Sobanski 6/4/06 5:53 PM Page 272 Teologia Polityczna 2/2004 2005 Temat numeru: Misja boÝa i ludzki porzàdek Skoro pozytywne prawo BoÝe jest KoÊcio"owi stanowi prawo, wierny swojej misji, i ciàgle dane i zadane, nasuwa si´ zagadnienie jego nas"uchujàc woli Pana  relatywizuje si´ pyta- poznania i realizacji. Jako dane wraz z KoÊcio- nie, czy dana norma wzgl´dnie instytucja jest "em jest niezmienne, ale poznanie i realizacja z prawa BoÝego, czy teÝ  tylko z koÊcielnego. dokonujà si´ w uwarunkowaniach i zmienno- Nie wolno jednak teÝ lekcewaÝyç tego rozróÝ- Êciach historii. Jak ca"y KoÊció", podlega ono nienia, gdyÝ prawo BoÝe to norma normans pra- procesowi kszta"towania si´  pod wp"ywem wa koÊcielnego i KoÊció" nie moÝe go znieÊç, pyta’ prowokowanych bieÝàcymi problemami zmieniç ani udzieliç ode’ dyspensy. Dodajmy, Ýycia i praktyki wiernych. Stàd pytanie o wp"yw Ýe mówiàc o dyspensowaniu, trzeba pami´taç uwarunkowa’ historycznych na konkretnà po- o pozytywnym walorze tego poj´cia, które staç prawa BoÝego i o wk"ad ludzki w jego ufor- w êród"ach "aci’skich oznacza"o dzia"ania zwià- mowanie. Nieodzowne odniesienie do Pisma zane z racjonalnà gospodarkà, rozwaÝnym za- Âwi´tego jako kryterium pozytywnego prawa rzàdem dóbr, sprawiedliwym ich udzielaniem. BoÝego nie moÝe przes"oniç historycznoÊci jego W literaturze patrystycznej pos"ugiwano si´ wyraÝania i realizacji. Dane na poczàtku, pozo- nim w kontekÊcie rzàdów BoÝych nad Êwiatem, staje zadane do realizacji w stale nast´pujàcej niekoniecznie pokrywajàcych si´ z ludzkà lo- po nim przysz"oÊci; refleksja nad tym, co jest gikà. Stàd i szafarstwo "ask nie zawsze mieÊci dane i trwa w swej istocie, musi iÊç w parze si´ w zwyk"ych regu"ach, lecz winno uwzgl´d- z refleksjà nad tym, co jest zadane. Stàd ko- niaç sytuacje wyjàtkowe, gdy ustawa musi niecznoÊç ciàg"ego nas"uchiwania wskaza’ Pana, ustàpiç przed dobrem. Tà drogà dispensatio by odczytywaç je wiernie we wciàÝ nowych sy- zadomowi"o si´ jako oznaczenie uwolnienia tuacjach. Poczàwszy wi´c od czasów apostol- od obowiàzku ustawowego38. skich, KoÊció" formu"uje prawo BoÝe i rozwija instytucje, o których jest przekonany, Ýe sà Prawo BoÝe nie wyst´puje w prawie koÊcielnym z prawa BoÝego. Czyni to w zaufaniu, jakie po- w oddestylowanych zdaniach, ono  naleÝy do zwala mu Ýywiç nadprzyrodzony zmys" wiary, systemu . Dlatego oprócz zda’, o których Ko-  wzbudzany i podtrzymywany przez Ducha Êció" jest przekonany, Ýe wprawdzie ludzkim prawdy 37. j´zykiem, ale wiernie i wprost oddajà wol´ Pana  sà teÝ takie, które uznano za ich koniecznà Pozytywne prawo BoÝe, ujmowane w zdaniach konsekwencj´, oraz takie, które ze wzgl´du i nabierajàce kszta"tu w konkretnych instytu- na okolicznoÊci uwaÝano za niezb´dne dla do- cjach, wyst´puje stale w historycznej postaci, chowania wiernoÊci prawu BoÝemu. na którà sk"ada si´ treÊç rozpoznana drogà teo- logicznej interpretacji Objawienia oraz element Promulgowane zdania pozytywnego prawa Bo- ludzki, wyznaczony moÝliwoÊciami poznania Ýego pozostajà przeto w róÝnej bliskoÊci wobec i uj´cia. Dzieje si´ to zawsze w konkretnym Objawienia, równieÝ do nich odnosi si´ zasada kontekÊcie historycznym i jest wymierzone  hierarchii prawd . Zasada ta s"uÝy za narz´dzie w ten kontekst, w wyrastajàce ze’ potrzeby interpretacji przydatne do odróÝniania treÊci i problemy, a wi´c dostosowane, komunika- wiàÝàch ze wzgl´du na Objawienie, od tego, tywne i operatywne. Dokonuje si´ to w otoczce co  tylko uzasadnione i s"uszne. Jest obowiàz- zda’ s"uÝàcych wprowadzeniu go w Ýycie  kiem KoÊcio"a troska o moÝliwie najlepsze czyli w otoczce prawa  czysto koÊcielnego . sformu"owanie norm, zw"aszcza tych, które Rozgraniczenie jednego od drugiego nie zawsze wyraÝajà prawo BoÝe39. Jego treÊç jest wyzna- jest "atwe. Jednak przy za"oÝeniu, Ýe KoÊció" czona wprost lub poÊrednio przez prawd´ ob- 37 Konst. Lumen gentium 12, 1. 38 R. SobaDski, Niezmienno[ i historyczno[ prawa w Ko[ciele (zob. przyp. 35). 39 Oczywi[cie, nale|y poszukiwa i znajdowa coraz wBa[ciwsze ujcia uniwersalnych i trwaBych norm moralnych, aby bardziej odpowiadaBy one ró|nym kontekstom kulturowym; by zdolne byBy lepiej wyra|a ich niezmienn aktualno[ w ka|dym Strona/272 026-Prawo-R.Sobanski 6/4/06 5:53 PM Page 273 Prawo w prawie: prawo Bo|e i prawo ludzkie Ks. Remigiusz Soba’ski jawionà, ale jej g"oszenie przez KoÊció" to teÝ prawo. Przy tym  z jednej strony  baczy, by ars legesferendi. Promulgujàc prawo BoÝe, ono odpowiada"o w"asnym antropologicznym przedk"adajàc je na bieÝàco, wyk"adajàc i kon- i eklezjologicznym za"oÝeniom, a z drugiej ko- kretyzujàc, KoÊció" pozostaje w Ýywym kon- rzysta w sposób zarazem ch"onny i krytyczny takcie z kulturà prawnà, korzysta z osiàgni´ç z osiàgni´ç bieÝàcej kultury prawnej. Prawo techniki prawodawstwa, z obiegowych poj´ç koÊcielne, obecne zgodnie z zasadami ewan- i metod komunikacji. Nie wolno przy tym za- gelizacji, moÝe przys"uÝyç si´  realizacji prawa pominaç o ograniczeniach zarówno j´zyka, jak w prawie . i innych dajàcych si´ spoÝytkowaç Êrodków. Prawo koÊcielne pozostaje w komunikacji z róÝ- Ks. Remigiusz Soba’ski nymi kulturami prawnymi. W tej komunikacji Profesor na Wydziale Prawa nie moÝe zagubiç w"asnego proprium, lecz Kanonicznego UKSW oraz na Wydziale Prawa powinno je wyÊwietliç i wyakcentowaç. W"a- i Administracji UÂ. Ostatnia ksiàÝka: Ênie to proprium jest owym novum, jakie prawo Metodologia prawa kanonicznego koÊcielne wnosi do kultury prawnej. KoÊció" (Katowice 2004). jest obecny w Êwiecie takÝe poprzez swoje  kontek[cie historycznym, by pozwalaBy prawidBowo rozumie i interpretowa zawart w nich prawd. Ta prawda prawa mo- ralnego, podobnie jak prawda  depozytu wiary , ujawnia si stopniowo w cigu stuleci: wyra|ajce j normy w swej istocie pozostaj w mocy, musz jednak by u[ci[lane i definiowane  eadem sensu eademque sententia w [wietle historycznych okoliczno[ci przez Magisterium Ko[cioBa, którego decyzj poprzedza i wspomaga proces ich odczytywania i formuBowania, dokonujcy si w umysBach wierzcych i w ramach refleksji teologicznej  Jan PaweB II, enc. Veritatis splendor, n. 53. Strona/273

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
026 Prawo o stowarzyszeniach
Prawo Wiezi Jak sie dogadac i stworzyc doskonale relacje prywatne i zawodowe prawie
3 podstawy teorii stanu naprezenia, prawo hookea
Za opóźnienia w budowie Stadionu Narodowego – podwyżki o prawie 300 , trzynastki i wysokie premie
Prawo autorskie a e biznes
2009 SP Kat prawo cywilne cz II
!!! Prawo Budowlane cz 10
Prawo do odganięcia
PRAWO EUROPEJSKIE

więcej podobnych podstron