21888

Międzynarodowy podział pracy jest zjawiskiem historycznym i stanowi szczególną formę ewolucji społecznego podziału pracy, dokonującego się między podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą w obrębie różnych organizmów państwowych. Zaistniał on dopiero wtedy, gdy proces społecznego podziału pracy w poszczególnych krajach osiągnął poziom, przy którym asortymentowy i ilościowy wzrost produkcji przekroczył chłonność rynków narodowych. Pojawienie się trwałych nadwyżek produkcyjnych w jednych krajach i możliwość ich zbytu w innych stworzyło wówczas potrzebę rozwoju wymiany handlowej wykraczającej poza granice kraju, a w późniejszym okresie powstania także innych rodzajów powiązań gospodarczych. Uruchomiony w ten sposób mechanizm konkurencji międzynarodowej stał się trwałym elementem współokreślającym kierunki specjalizacji produkcji i wymiany poszczególnych krajów.

Nadwyżki produkcyjne ponad potrzeby rynku narodowego nie były jednak warunkiem wystarczającym do przekształcenia społecznego podziału pracy w międzynarodowy podział pracy oraz handlu lokalnego z wymianą międzynarodową. Trzeba było stworzyć możliwości przemieszczania wzrastającej ilości towarów na znaczne odległości. Niezbędny okazał się zatem rozwój odpowiednie infrastruktury organizacyjno -ekonomicznej i technicznej, zapewniającej łatwość, trwałość, bezpieczeństwo oraz dużą intensywność i regularność międzynarodowych powiązań handlowych. Dopiero w takich warunkach mógł wzrastać szybko poziom wzajemnego uzupełniania się struktur produkcji poszczególnych krajów. Główną siłą napędową międzynarodowego podziału pracy jest więc rozwój techniki przejawiający się w ciągłym wzbogacaniu wiedzy o otaczającej nas rzeczywistości, coraz szerszym stosowaniu jej dorobków w praktycznym działaniu, a także w doskonaleniu narzędzi pracy i metod ich wykorzystywania.

Gwałtowny rozwój międzynarodowego podziału pracy nastąpił dopiero na przełomie XVIII i XIX wieku wraz z umocnieniem się rewolucji przemysłowej w Anglii i innych krajach Europy zachodniej. Tania produkcja maszynowa przy ogromnym postępie technicznym w transporcie i w komunikacji, ograniczyła wówczas w walce konkurencyjnej działalność przetwórczą w krajach mniej rozwiniętych, zmuszając je do produkcji surowców oraz artykułów rolno spożywczych. Ukształtowany w ten sposób międzynarodowy podział pracy doprowadził do głębokiego zróżnicowania możliwości rozwojowych krajów uprzemysłowionych i surowcowo - rolniczych, spychając te drugie na peryferie gospodarki światowej. Tak stało się np. z większością krajów Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej, pozostających przez długi okres w zależności kolonialnej od metropolii europejskich.

Międzynarodowy podział pracy można rozpatrywać bądź w kategoriach statycznych bądź dynamicznych. W statycznym pojmowaniu międzynarodowego podziału pracy zakłada się przyjęcie osiągniętej w jego struktury towarowej i geograficznej za daną i nie zmienną. W pojęciu dynamicznym, przeciwnie, zakłada się konieczność nieustannych zmian w strukturze produkcji i handlu, uwzględniających - z jednej strony możliwości rozwojowe danej gospodarki, z drugiej zaś potrzebę jej adaptacji do zmieniających się warunków w zakresie technik wytwarzania, dostępu do bogactw naturalnych, zmian wielkości oraz struktury popytu i podaży. Pojęcie statyczne może być przydatne do rozważań teoretycznych w tym do konstruowania modeli ekonomicznych i wprowadzania na ich podstawie pewnych wniosków wyjaśniających konkretną rzeczywistość ekonomiczną. Tego rodzaju modele, jak np. model kosztów komparatywnych D. Ricarda czy model Heckschera - Ohlina, posłużyły do wyjaśnienia źródeł korzyści realnych z wymiany międzynarodowej. Podejście statyczne jest jednak niebezpieczne jeśli chodzi o formułowanie celów polityki rozwoju ekonomicznego. W takim przypadku nie zbędne jest dynamiczne ujęcie międzynarodowego podziału pracy ułatwiające wybór najkorzystniejszej struktury produkcji i wymiany z zagranicą z punktu widzenia obiektywnych możliwości rozwojowych kraju w zmieniających się dla niego wewnętrznych i zewnętrznych warunkach gospodarowania.

Uwarunkowania międzynarodowego podziału pracy

Ogół czynników wpływających na strukturę gospodarczą poszczególnych krajów i tym samym określających ich miejsce w międzynarodowym podziale pracy można podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne. Pierwsze z nich wiążą się ze specyficznymi właściwościami gospślonych kierunków specjalizacji międzynarodowej na pierwszym miejscu wymienia się na ogół warunki naturalne, a następnie osiągnięty poziom rozwoju i