38224

manipulowania sposobu przyporządkowania do grupy badawczej; podstawowym dowodem pozwalającym określić sekwencję czasową zdarzeń - tj. zmienna niezależna wyprzedziła zmienną zależną- jest to że zmiany zmiennej zależnej pojawiły się dopiero po zadziałaniu zmiennej niezależnej.

> Kontrptoyftiik; trafność ygynstrina plwm baday^ęgo

Kontrolowanie trzecie kryterium przyczynowości wymaga wyeliminowania innych czynników ,które mogłyby zmniejszyć trafność wnioskowania , że zmienne te są ze sobą przyczynowo związane jest to problem trafności wewnętrznej ;badacz musi określić czy zmiany wartości niezależnej rzeczywiście spowodowały zmiany wartości zmiennej zależnej; czynniki zakłócające trafność wewnętrzną można podzielić na takie, które pojawiają się zanim wystąpi operacja badawcza -czynniki poza planem- i takie, które są związane z planem badawczym i wpływają na wyniki w trakcie trwania badania

^Czynniki poza planem. Występują gdy przyporządkowanie do grupy eksperymentalnej lub kontrolnej odbywa się w sposób stronniczy jest to tzw. efekt doboru ; przyczyną tego zjawiska jest powstawanie różnic pomiędzy grupą eksperymentalną i kontrolną , zanim wystąpi operacja badawcza; różnice te są spowodowane czynnikami pojawiającymi się poza planem badawczym ; jeżeli dudę grupy różnią się między sobą na początku eksperymentu to trudno będzie później oddzielić efekt doboru od efektu oddziaływania zmiennej niezależnej; efekt doboru jest niezwykle istotny gdy osoby badane same decydują czy wziąć udział w ekspeiymencie;

"■Czynniki związane z planem badawczym. Obejmują te zmienne, które pojawiły się w trakcie prowadzenia badania i mogły spowodować zmiany w badanych osobach oraz zmiany w narzędziu pomiarowym ; do czynników tych zliczamy efekt oddziaływania samego badania

1.    Historia to zmienna dotycząca wszelkich zdarzeń zewnętrznych pojawiających się w trakcie badania, które mogą wpłynąć na osoby badane np. w badaniu którego celem jest oszacowanie wpływu kampanii przedwyborczej na zachowania wyborcze, poparcie dla kandydata nie musi być spowodowana uzyskanymi informacjami, ale może być wynikiem wydarzeń które nastąpiły w tym czasie (mogło dojść do konfliktu z rządem , nastąpił poważny kryzys ekonomiczny etc.) ; im dłuższy czas upłynie między pomiarem początkowym a końcowym, tym większe prawdopodobieństwo ,że przy formułowaniu wyjaśnienia alternatywnego hipotezy badawczej powinny być uwzględnione wydarzenia inne niż zmienna niezależna

2.    Dojrzewanie obejmuje procesy biologiczne .psychologiczne lub społeczne które mogą -wraz z upływem czasu- przyczynić się do powstania zmian w osobach badanych lub obiektach; dojrzewanie tak jak historia stanowi zagrożenie dla trafności wnioskowania o charakterze przyczynowo- skutkowym

3.    Utrata osób badanych to czynnik opisujący problemy związane ze zmniejszeniem próby, który powoduje, iż badacz nie jest w stanie zebrać kompletu danych dla wszystkich badanych przypadków

4.    Instrumentacja opisuje zmiany w narzędziu pomiarowym w okresie między pomiarem początkowym a końcowym; brak stabilności narzędzia pomiarowego , określanej też jako rzetelność może być zagrożeniem dla trafności badań eksperymentalnych

5.    Testowanie - możliwość uwrażliwienia przez pomiar jest podstawowym problemem nauk społecznych; innymi słowy sam proces testowania może zmienić badane zjawisko; poddanie pomiarowi początkowemu może uwrażliwić osoby badane i zwiększyć ich wyniki w pomiarze końcowym; różnica, więc może wyniknąć ze zdobytego doświadczenia przez osobę badaną w trakcie pomiaru początkowego; w fazie pomiaru końcowego mogą oni udzielać takich odpowiedzi jakich się od nich oczekuje

2