112330

zainteresowania świata arabskiego rozwojem handlu z Europą zapewnili sobie z biegiem czasu nie tylko prawo do osiedlania się i prowadzenia handlu z krajami muzułmańskimi, lecz także do łączenia się w korporacje kupieckie, na ogół jednonarodowe i wybierania sędziów, zwanych później konsulami

—    spośród członków faktorii kupieckich, aby rozstrzygać spory między nimi i reprezentować kupców danej kolonii wobec władz miejscowych. Status ten został znacznie wzmocniony i zagwarantowany na podstawie tzw. umów kapitulacyjnych, faktycznie nierównoprawnych. Zapewniały one koloniom kupieckim i konsulom krajów chrześcijańskich w krajach Lewantu i Dalekiego Wschodu uprzywilejowany status, zwłaszcza bezpieczeństwo osobiste i ich mienia, a konsulom jurysdykcję nad swoimi współobywatelami. Dlatego też zwani byli oni także „konsulami jurysdykcyjnymi". Konsul był w gruncie rzeczy kierownikiem kolonii kupieckiej, zamieszkującej nierzadko w wydzielonych dzielnicach miasta i tworzących swoiste enklawy rządzące się swoimi prawami. Obok sądowych, konsul pełnił także funkcje administracyjne, głównie związane z zapewnieniem porządku.

W ten sposób utrwaliła się i rozpowszechniła także instytucja konsulów wybieralnych (consuleselecli). Konsul laki nie był jeszcze organem swego kraju ojczystego i działał niezależnie od niego, odpowiadając faktycznie jedynie przed faktorią kupiecką. Instytucja konsula wysyłanego przez kraj ojczysty (consulesmissi) pojawi się dopiero w XVI w, i stanie się prototypem dzisiejszego konsula zawodowego. Instytucja konsulów wybieralnych przyjmuje się także w niektórych miastach portowych państw Europy Zachodniej, a nawet w portach państw nadbałtyckich, w których faktorie kupieckie uzyskiwały od miejscowych feudałów lub władz miejskich przywileje. Na czele faktorii stali aldermani (starsi), których status był zbliżony do statusu konsulów państw basenu Morza śródziemnego.

Trochę inny status mieli konsulowie powoływani od XIII w. w niektórych krajach południowej Europy. Powoływani byli spośród obywateli miejscowych do sprawowania opieki nad obcymi kupcami (tzw. consuleskospilisYt konsulami generalnymi"'.

Jednakże prawdziwy rozkwit służby konsularnej tak zawodowej, jak i honorowej, następuje dopiero w okresie po pierwszej oraz drugiej wojnie światowej. Wiąże się (o z ogólnym, wszechstronnym rozwojem stosunków miedzy państwami, których liczba od okresu sprzed pierwszej wojny światowej wzrosła kilkakrotnie. Nastąpił nie tylko wielki wzrost obrotów towarowych, lecz także na nie notowaną skalę w historii ludzkości wzrost obrotu osobowego m.in. dzięki emigracji zarobkowej, turystyce, różnorakim kontaktom i stosunkom między państwami i społeczeństwami. W związku z tym znacznemu rozszerzeniu uległy także funkcje i zakres zadań konsula.

Oprócz instytucji konsula zawodowego, zwłaszcza od końca XIX w. rozwija się na znaczną skalę instytucja konsula honorowego, co miało związek z dynamicznie rozwijającymi się stosunkami handlowymi i międzynarodowym obrotem osobowym. Dlatego w nawiązaniu do dawnych tradycji, w tym do konsulów wybieralnych mogących być cudzoziemcami nie pobierającymi uposażeń od państwa macierzystego i mających prawo zajmowania się działalnością zawodową przynoszącą zyski

—    zaczęto coraz częściej angażować w charakterze konsulów osoby należące przeważnie do miejscowych kół gospodarczych, niezależnie od ich obywatelstwa, znających dobrze warunki, zwyczaje i rynek kraju urzędowania. Sprawiło to, że już w okresie międzywojennym, zwłaszcza w niektórych rozwiniętych państwach zachodnich, liczba konsulów honorowych zaczęła przewyższać liczbę konsulów zawodowych. W okresie międzywojennym wśród takich państw znalazła się również Polska.