budowa zewnętrzna

Sylwetka opływowa. Mała głowa zwężająca się ku przodowi z dziobem osadzonym na ruchliwej, o różnej długości szyi. Tułów jest duży, jajowaty. Kończyny przednie są przekształcone w skrzydła. Tylne służą do chodzenia, skakania i pływania. Ciało jest pokryte piórami. Nie wyrastają one równomiernie. Między nimi jest naga skóra. Rozmieszczenie to zwiększa swobodę działania mięśni w czasie lotu. Ptaki nielatające mają pióra rozmieszczone równomiernie. Pióra to przekształcone łuski rogowe gadów.

Pióro składa się z :

• dudka - osadzone w skórze i wypełniane powietrzem

• stosina - z gąbczastym wnętrzem

• chorągiewka - znajdująca się na stosinie, składająca się z :

• promieni

• promyków odchodzących od promieni i zakończonych haczykami ( haczyki zaczepiają się tworząc jedną gładką powierzchnię.

Pióra są wytworami naskórka i dzielimy je na :

• pokrywowe ( zawierające wszystkie elementy )

• puchowe ( bez haczyków )

• sterówki ( zawierające wszystkie elementy )

• lotki (zawierające wszystkie elementy )

• pióra nitkowate ( z miękką stosiną bez chorągiewek )

Pióra są wymieniane - zjawisko to nazywamy pierzeniem się. Następuje to dwa razy w roku :

• jesienią następuje zagęszczenie pierza

• wiosną przerzedzenie

Skóra jest sucha, bezbarwna, bez gruczołów. U niektórych ptaków występuje gruczoł kuprowy zawierający tłuszcz i tym tłuszczem niektóre ptaki ( np. kaczki, łabędzie ) za pomocą dziobów namaszczają sobie pióra. U niektórych ptaków ( np. indyk, kogut ) skóra ma ostrzejsze zabarwienie - czerwone.

.

.

.

.

.

Szkielet

Lekki, wytrzymały, zwarty, zbudowany z kości pneumatycznych - wypełnionych powietrzem.

Kręgosłup :

• odcinek szyjny : 9 - 25 kręgów. Kręgi szyjne mają łuki górne, tworzące kanał rdzeniowy i wyrostki poprzeczne oraz stawowe

• odcinek piersiowy : 3 - 10 kręgów, z których wszystkie lub niektóre mogą być ze sobą zlane - ma to znaczenie w czasie lotu. Kości piersiowe zlane notarium od nich odchodzą żebra łączące się z mostkiem. Żebro dzieli się na dwa odcinki : grzbietowy i brzuszny. U ptaków latających na mostku jest grzebień kostny. Do niego doczepione są mięśnie klatki piersiowej poruszające skrzydłami. Ostatni krąg piersiowy zrasta się z :

• odcinek lędźwiowo-krzyżowy tworzący jedną zwartą kość - synkarium, składa się z 10 - 22 kręgów, stanowi on oparcie dla kończyn tylnich w czasie lotu. To zwarcie kręgosłupa wspomaga utrzymanie na długi czas poziomej pozycji kończyn

• mała ilość kości ogonowych z ostatnim sterczącym ku górze, na którym osadzone są sterówki

Czaszka

Zbudowana z kości lekkich, silnie spreumatyzowanych. Kości czaszki górnej tworząc jednolite sklepienie. Nie ma szwów. Są 4 kości potyliczne i kości słuchowe. W uchu środkowym jest 1 kosteczka - strzemiączka. Duże oczodoły, dziób. Od strony spodniej nie ma spodniego zamknięcia.

Pas barkowy

Duża kość krucza. Są 2 kości krucze opierające się na mostku oraz z końcem odchodzące do obojczyka i tworzące panewkę dla kości ramieniowej kończyny przedniej. Silnie związany z mostkiem. Blaszkowate, wydłużone, cienkie łopatki.

Pas miednicowy

3 pary kości :

• biodrowe

• kulszowe

• łonowe

Zrastają się ze sobą. Miednica od spodu jest otwarta - u samic umożliwia składanie jaj i lekki szkielet.

Kończyny przednie

Jedna kość ramieniowa. 2 kości przedramienia : promieniowa i łokciowa silnie rozwinięte kości nadgarstka : kosteczki drugiego szeregu zrastają się ze sobą i z kośćmi śródręcza tworząc 1 kość - agrawkę. 3 palce : kciuk, drugi z dwóch paliczków, trzeci z jednego paliczka.

Kończyny tylnie

Udo, podudzie, goleń silnie rozbudowany, delikatna strzałka, kość skokowa powstałą ze zlania kości nastopka i części kości śródstopia, stopa : 1 lub 2 kości śródstopia oraz 4 palce

Mięśnie

Największe na brzusznej stronie ciała :

• wiscelarne - gładkie, unerwione przez układ wegetatywny, budują organy wewnętrzne np. jelito.

• samotyczne - poprzecznie prążkowane

• białe - włókna grube, ubogie w sarkoplazmę, duże wysiłki, ale krótko, z nich zbudowane się mięśnie skrzydeł ptaków nielatających i bliskolatających ( bażanty, kuropatwy )

• czerwone - włókna z dużą ilością cytoplazmy, wąskie, długie, występują na nogach ptaków biegających ( strusie ) i na skrzydłach ptaków dalekolatających ( bociany, jaskółki )

• podskórne - dobrze rozwinięte ( występują na szyi _

UKŁAD POKARMOWY

• Jama gębowa ograniczona szczękami i rogowym dziobem, znajduje się tam długi język, na końcu zaostrzony i pokryty tkanką rogową, która służy do wyciągania owadów i larw z kory ( u dzięcioła ), język może być w postaci rynienki u ptaków pijących nektar kwiatów np. koliber

• gardziel z uchodzącymi do niej przewodami Eustachiusza z ucha środkowego;

• długi przełyk

• rozszerzające się wole, gdzie pokarm jest przetrzymywany i rozmiękczany. U flamingów komórki gruczołowe wola wydzielają ptasie mleczko ( swoim składem przypominające skład mleka ptaków ), służy ono jako pożywienie dla piskląt

• żołądek

• gruczołowy - w przedniej części ma ściany cienkie, jest tam dużo gruczołów wydzielających soki trawienne do rozpoczęcia trawienia

• żujący - gruczoł trący silnie umięśniony, pokryty warstwą rogową o grubości do 1 mm, są tak kamyki, dzięki temu cały pokarm rozmiękczony zostaje zmiażdżony

• dwunastnica, gdzie zachodzi ostateczne trawienie, uchodzą do niej przewody wątroby i trzustki

• jelito cienkie, gdzie zachodzi przeniesienie pokarmu do krwi

• dwa wyrostki ślepej kiszki z bakteriami wspomagającymi trawienie

• jelito grube

• stek składający się z 3 części :

• caprodeum, gdzie zachodzi tworzenie kału i odciąganie wody

• urodeum, do którego uchodzą jajowód u samic i 2 nasieniowody u samców

• proctodeum - przylega do niego kieszonka pełniąca dwie funkcje

• wydziela hormony

• funkcję limfatyczną - powstają limfocyty i leukocyty

układ oddechowy

Składa się z :

• nozdrza

• jama gębowa

• gardziel

• górna krtań otoczona jedną chrząstką pierścieniową

• tchawica i u jej podstawy krtań dolna, w której znajduje się narząd głosowy

• oskrzela

• oskrzelki

• gąbczaste płuca silnie unaczynione

Występują też worki powietrzne nie biorące udziału w wymianie gazowej, ale biorące udział w oddychaniu, jest ich 9 :

• podobojczykowy

• para szyjnych

• para piersiowych górnych

• para piersiowych dolnych

• para brzusznych

Kanały w płucach prowadzą do worków, które wchodzą pomiędzy mięśnie i kości pneumatyczne. Gdy skrzydła zostają uniesione powietrze z płuc dostaje się do worków. Gdy skrzydła opadają następuje nacisk mięśni skrzydeł na klatkę piersiową i powietrze z worków uchodzi do płuc. Jest z CO₂. Następnie zachodzi wydech. Ten mechanizm podwójnego oddychania pozwala na długi lot bez męki.

Układ krwionośny

Jest zamknięty. Następuje całkowite rozdzielenie krwi tętniczej od żylnej. Serce jest czterodzielne. Prawa połowa serca - krew żylna, ściany cienkie; lewa połowo - krew tętnicza, ściany grube ( zwłaszcza w pierwszej komorze ). Występują zastawki.

Z lewej komory serca uchodzi prawy łuk aorty, która kolejnie biegnie wzdłuż kręgosłupa. Od niej odchodzą parzyste tętnice głowowe, tętnice ramieniowe do kończyn, trzecia para tętnic piersiowych do klatki piersiowej. Kolejnie aorta rozdziela się na tętnice biodrowe do kończyn i pośladkowe. Wcześniej daje rozgałęzienia do jamy brzusznej.

Krew żylna z tylniej części ciała zbiera się w żyle ogonowej, która rozpada się na dwie żyły wrotne nerek. Wcześniej żyła ogonowa oddziela od siebie żyłę ogonową kreskową, która łączy się z nadjelitową tworząc żyłę wrotną wątroby, która wpada do żyły czczej tylniej.

Żyły udowe prowadzą krew z nóg. Z nimi łączy się krew z nerek. Powstają w ten sposób parzyste żyły udowe, które łącząc się tworzą żyłę czczą tylnią, która uchodzi do prawego przedsionka serca.

Do prawego przedsionka serca uchodzi para żył czczych przednich, które powstają z połączenia żył: głowowej, ramieniowej ( obojczykowej ) i piersiowych. ( do prawego przedsionka serca wpadają więc 3 żyły : 2 przednie czcze i 1 tylnia czcza ).

Z prawego przedsionka krew jest wypychana do prawej komory, a stamtąd do tętnicy płucnej i do płuc w celu wymiany gazowej.

Z płuc krew natleniona wraca żyłami płucnymi do lewego przedsionka. Dwa przedsionki równocześnie wypełniają się krwią i kurczą, wypychają krew. To samo następuje w komorach

Układ limfatyczny

• naczynia limfatyczne łączące się w dwie główne pnie piersiowe, które uchodzą do żył przednich czczych

• śledziona

• grasica

Układ nerwowy

• silnie rozwinięte półkule mózgowe ( przedmóżdże )

• duże płaty wzrokowe

• silnie rozwinięty mózg

• słabo rozwinięte miedzymózgowe

• zamożdże charakterystycznie wygięte

• z mózgu wychodzi 12 par nerwów ( 11 para nie rozdzielona ) :

• układ współczulny - 2 pnie biegnące wzdłuż kręgosłupa

• przywspółczulny - biegnie wzdłuż kręgosłupa

• zmysły :

• oko - ma 3 powieki : górną, dolną i migawkową, siatkówka z plamką oczną, gdzie rozmieszczone są czopki, a poza nią są pręciki

• słuch - zaczątek ucha zewnętrznego, dłuższy kanał słuchowy odgraniczony od ucha środkowego błoną bębenkową

• ciałka dotykowe - odbierające temperaturę w skórze

• kubki smakowe - na języku i podniebieniu

układ wydalniczy

Parzyste nerki, od każdej odchodzi po 1 moczowodzie do steku. Nie ma pęcherza moczowego.

Układ rozrodczy

Samiec :

• 2 jądra

• 2 nasieniowody uchodzące do steku

Samica

• lewy jajnik uchodzi do jajowodu, który rozszerza się do macicy. Ona uchodzi do steku

• prawy jajnik i jajowód szczątkowy

W jajniku jest komórka jajowa - żółtko. Na nim znajduje się plamka tarczkowa z jądrem. Jest tam również ciemniejsza warstwa z substancją odżywczą. Żółtko osłonięte jest delikatną osłonką. Komórka wpada do jamy ciała, kolejnie do jajowodu gdzie zostaje otoczona białkiem. Tworzą się harazyszmiry utrzymujące białko z żółtkiem. Kolejnie zostaje otoczone błoną pergaminową, dostaje się do macicy, gdzie zostaje otoczone skorupką wapienną. Kolejnie dostaje się do steku i jest usuwane na zewnątrz. Zapłodnienie następuje w jajowodzie. Rozwój zarodka jest dosyć szybki. U różnych ptaków różnie trwa. U kury od 18 do 21.

Z jaj wylęgają się pisklęta :

• gniazdowniki - nagie i ślepe ( drapieżniki, śpiewające, bociany, gołębie, wróble )

• zagniazdowniki - opierzone, szybko widzą, po obeschnięciu chodzą, uczą się od rodziców znajdywania pokarmu

© Copyright by Marcin Radoń

- 2 -

---