5020058641

Rewolucja społeczna

Rewolucje stanowią najbardziej spektakularny przejaw zmian społecznych, nieustannego procesu społecznego „stawania się". Oznaczają fundamentalny przełom, zerwanie dągłośd procesu dziejowego, przekształcenie całej struktury i trybu funkcjonowania społeczeństwa, a także żyda codziennego, mentalnośd i postaw członków społeczeństwa. W momende rewolucji daje o sobie znać w stopniu maksymalnym społeczna podmiotowość, zdolność do samoprzekształcania się. W porównaniu z innymi formami zmian społecznych rewolucje wyróżniają się piędoma cechami: a) przynoszą zmiany o najszerszym zakresie, obejmujące wszystkie dziedziny żyda społecznego: ekonomikę, politykę, kulturę, życie codzienne itp., b) w każdej z tych dziedzin przynoszą zmiany radykalne, fundamentalne, c) zmiany są wyjątkowo szybkie, zachodzą w krótkim czasie, d) wiążą się z erupcją aktywizmu, mobilizacją znacznych segmentów społeczeństwa, masowymi ruchami społecznymi, e) zmiany są szczególnie widoczne i odczuwalne: doświadczenie rewolucji jest przedmiotem wyjątkowych stanów emoq'onalnych - entuzjazmu, euforii, optymizmu, nadziei, poczuda mocy i wybujałych aspiracji - oddska się też szczególnie mocno w zbiorowej pamięd.

Aczkolwiek rewolucje towarzyszyły ludzkiej historii od dawien dawna, to jednak dopiero u progu epoki nowoczesnej uzyskują skalę pozwalającą określać je jako „Wielkie Rewolucje". Tym mianem wyróżnia się na ogół rewolucję w Anglii (1640), rewolucję amerykańską (1776), francuską (1789), a później - rosyjską (1917), meksykańską (1919), chińską (1949). Zapewne przyszli historycy dołączą do tej kategorii rewolucji także przełom antykomunistyczny w Europie Środkowej i Wschodniej w roku 1989.

Jest kilka powodów, dla których właśnie epoka nowoczesna sprzyja zmianom typu rewolucyjnego. Po pierwsze, urbanizacja i industrializacja prowadzą do wielkiego zagęszczenia skupisk ludzkich, co otwiera możliwość intensywnych kontaktów, zbiorowego przeżywania deprywacji i frustracji, krystalizowania się wspólnych ideologii, a w rezultarie mobilizacji do działań masowych. Po drugie, gospodarka kapitalistyczna generuje większe niż dotąd nierównośd społeczne, ogromne zróżnicowania bogactwa, władzy czy prestiżu, i na tym tle silne i szeroko rozpowszechnione odczuda niesprawiedliwośd, wyzysku i upośledzenia, które skłaniają do krytyki, protestu i mobilizacji rewolucyjnej. Po trzecie, rosnący poziom i upowszechnienie edukacji zwiększają możliwośa percepcji spraw publicznych, identyfikacji mechanizmów ekonomicznych i politycznych prowadzących do niesprawiedliwośd czy upośledzenia, porównywanie własnej sytuacji z lepszymi warunkami żyda w innych, szczęśliwszych społeczeństwach, definicję wrogów, przedw którym kierowane są działania rewolucyjne. Szczególną rolę pełnią tu coraz bardziej wyrafinowane i coraz powszechniej dostępne środki masowego przekazu. Po czwarte, postępująca demokratyzacja struktur politycznych otwiera szansę organizowania się, agitacji, artykulacji doktryn i ideologii rewolucyjnych, legalnych działań kontestatorskich. Po piąte, dominujący w kulturze od czasów Oświecenia akcent na racjonalny aktywizm prowadzący do doskonalenia społeczeństwa skłania do brania spraw publicznych we własne ręce zamiast biernego wyczekiwania na niezbadane wyroki losu. Rozum - postęp - rewolucja to triada wartośd wyznaczających aksjologiczny klimat epoki nowoczesnej i dostarczających bodźca do masowych działań rewolucyjnych.

Nie przypadkiem wielu historyków i socjologów określa epokę nowoczesną jako epokę ruchów społecznych i rewolucji. Nie bez powodu też w tym okresie, a zwłaszcza w wieku XIX, pojawia się w świadomośd społecznej idealizacja rewolucji jako zjawiska na wskroś