5136436220

Goethe, Cierpienia młodego Wertera

to, co one mogłyby mu przynieść⁹⁴. Ten skrajny introwertyzm jest już zapowiedzią romantyzmu - będąc zarazem zagrożeniem i dla samego Wertera, i dla tych, których miał zarazić swoją postawą. Wertera cechuje jednak, zauważmy, coś więcej niż introwertyzm: egotyzm. Kiedy wyliczyć jego przykłady, można się zacząć zastanawiać, czy taka, negatywna w istocie, a może tylko w racjonalnym odbiorze, charakterystyka bohatera była zamiarem Goethego, niezamierzonym zgrzytem, czy może elementem związanym z samym poetą. Ta kwestia nie należy już jednak do tematu...

Stosunek Wertera do innych ludzi wyznacza korzyść, jaką odnosi z obcowania z nimi. Peany na temat przyjaciela (nic dziwnego, służy jako odbiorca wynurzeń), na temat „przyjaciółki z młodości”: Czyż nie mogłem przed nią rozwinąć całego przedziwnego uczucia, którym serce me obejmuje naturę? (ks. I, list z 17 maja, s. 13)⁹⁵ znajdują przeciwwagę w słowach niechętnych wobec innych. Zaskakująca jest ilość negatywnych, a przynajmniej nieżyczliwych opinii nie tylko na temat ludzi, którzy mu stanęli na przeszkodzie, ale i tych, którzy mu po prostu nie przynosili korzyści: komisarza, „oryginałów” świadczących mu przyjaźń; altruistów (tak!); ludzi kochających życie itd. W egzaltowane opowiadania Wertera o dobroci Lotty wplatają się jego uwagi stanowiące z nimi przykry kontrast. I tak, na przykład, pisząc o tym, jak odwiedzała ona i pocieszała starego proboszcza, Werter mówi (...) pieściła jego brzydkiego, brudnego najmłodszego chłopca (ks. I, list z 1 lipca, s. 42)⁹⁶. Jak na miłośnika prostoty zaskakująco...

Wyraża niecierpliwość z powodu przeciągającej się wizyty - by następnie wygłosić tyradę przeciwko złemu humorowi; zrobić aluzję do kogoś, kogo skrzywdził (zapewne Eleonorę) i wzruszyć się do

⁹⁴    Dodajmy od razu, że wraz z upływem czasu książki (Osjan, Homer, Klopstock) po-wracać będą na scenę wydarzeń, by wreszcie, w ostainim momencie, dodać kolorytu śmierci: otwarty na pulpicie tom Emilii Galotti Lessinga spełni taką rolę. Ich związek z przeżywaniem przyrody też przestanie być alternatywny, a słynne westchnienie Lotty i Wertera „Klopstock!” na widok burzy oznaczać będzie, że i naturę oglądać można przez okulary lektury.

⁹⁵    Konni’ ich nicht vor ihr das ganze wunderbare Gefilhl entwickeln, mit dem mein Herz die Natur umfafit?

⁹⁶    (...) herzte seinen garstigen, schmutzigen jungsten Buben.

67