5698910557

7

Wprowadzenie

który należy uznać za nurt wspólny wielu różnych poglądów, w teologii kościelnej zaznaczył się także potężny wpływ Marcjona. Ireneusz polemizował więc nie tylko z gnostycyzmem. Wiele jego wypowiedzi możemy odnieść do marcjonizmu. Treść nauczania kościelnego w Adversus haereses zasługuje na osobne i szersze potraktowanie.

Po ukończeniu dzieła przeciw fałszywej gnozie Ireneusz napisał Wykład apostolskiego nauczania^{1 2 3 4 5 6 7 8}. Najbardziej dzieło to łączy się treściowo z drugą części§Adversus haereses, to jest z księgami od III do V. Oznacza to, że Wykład apostolskiego nauczania powstał po roku 177, a prawdopodobnie około 190⁹. W tym dziele bardziej niż w polemice wskazywał na kościelne nauczanie. Wprawdzie nie brak i w tym utworze aluzji do poglądów heretyckich - autor ma najczęściej na uwadze gnostyków i zwolenników Marcjona - jednak utwór ten poświęcił Ireneusz głównie pozytywnemu wykładowi.

Zanim przejdziemy do przedstawienia kościelnego nauczania w II wieku w świetle tego utworu, musimy przyjrzeć się bliżej jego budowie literackiej i tematycznej. Od chwili odkrycia i udostępnienia ormiańskiego tłumaczenia utworu toczy się dyskusja na temat formy literackiej i celu tego dzieła. Jedni badacze opowiadają się za formą katechezy, inni za rodzajem apologii. Adolf Harnack, który jako pierwszy skomentował utwór Ireneusza i podzielił na sto rozdziałów całość tekstu, opowiedział się za katechezą⁹. Za Harnackiem P. Drews starał się udowodnić, że utwór Ireneusza jest w ścisłym znaczeniu pierwotną katechezą¹⁰. Za formą apologetycznego pisma wprost przeciw opinii Harnacka opowiedział się O. Bardenhewer". Tego samego zdania jest również J. Quasten¹². Obydwie hipotezy stara się pogodzić N. Brox, gdy pisze we wstępie do niemieckiego tłumaczenia, że Ireneusz zastosował obydwie formy w swoim utworze, wykład nauki kościelnej i rodzaj obrony prawd wiary przez

1

⁷    Wspomina o napisaniu wcześniej Adversus haereses: („Wszyscy ci s£ bezbożni

2

bluźnierczy wobec swego Stwórcy i Ojca, jak to wykazaliśmy w Zdemaskowaniu i od

3

parciu fałszywej tak zwanej gnozy - r. 99).

4

⁸    Por. Weber, BKV, s. V.

5

⁹    Por. Harnack, Nachwort 64-66.

6

¹⁰    P. DREWS, Der literarische Charakter der neuentdeckten Schrift des Irenaus «Zum

7

Erweise der apostolischen Verkiindigung», ZNW 8 (1907) 226-233.

8

¹¹    Geschichte der altkirchlichen Literatur, I Freiburg 1913, 410n.

9

¹²    Initiation aux Peres de 1‘Eglise /, Paris 1955, 335.