WETERYNARIA
WETERYNARIA
Ż
Z YWIENIE
WWPRAKTYCE
PRAKTYCE
Katarzyna Mróz, Piotr Sławuta, Agnieszka Noszczyk-Nowak
Katedra Chorób Wewnętrznych i Pasożytniczych z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów
Wydziału Medycyny Weterynaryjnej AR we Wrocławiu
Liczba psów i kotów, u których diagnozuje się choroby nowotworowe, ciągle rośnie. Wy-
nika to zarówno z coraz lepszych i coraz lepiej dostępnych metod diagnostycznych w me-
dycynie weterynaryjnej, jak i z wydłużenia czasu życia zwierząt  nowotworzenie z reguły
obserwowane jest u psów i kotów w wieku powyżej 5 lat (2). Rosną również możliwości
podejmowania różnych form terapii (chemioterapia, radioterapia, postępowanie chirurgicz-
ne), co zdecydowanie zwiększa szansę przeżycia.
Kacheksja
nowotworowa
ZASADY ŻYWIENIA PACJENTÓW Z CHOROB
NOWOTWOROW

Integralną częścią terapii chorób prze- Brak apetytu często jest wynikiem pro- jest częściowy lub całkowity brak apetytu
biegających z nowotworzeniem jest po- wadzonej terapii. Praktycznie rzecz biorąc (anoreksja), co owocuje szybkim spadkiem
stępowanie dietetyczne. Prawidłowa ocena chemioterapia zawsze powoduje silne masy ciała. Na tym etapie choroby nowo-
stanu odżywienia i kondycji trafiającego do nudności, wymioty, wzdęcia, silne skurcze tworowej szczególnie groz
ne są działania
lecznicy pacjenta pozawala ocenić szanse jelit (dają one uczucie silnego bólu). Ob- uboczne stosowanego leczenia, nasilające
powrotu do zdrowia i często warunkuje jawy te wynikają z bezpośredniego tok- objawy kacheksji (ryc. 1).
prawidłowy przebieg terapii. W przypadku sycznego działania leków na błony śluzo- Faza III kacheksji to tak zwana faza
konieczności prowadzenia opieki palia- we przewodu pokarmowego lub są efek- końcowa, kiedy obserwowany jest całko-
tywnej, kiedy właściciel nie zgadza się na tem podrażnienia ośrodkowego układu wity zanik tkanki tłuszczowej i na skutek
eutanazję, prawidłowo zestawiona dieta nerwowego. Wskutek takich reakcji ob- zaburzeń metabolicznych stopniowe zani-
stwarza maksymalnie komfortowe wa- serwujemy niepożądane stany zapalne kanie innych tkanek. W fazie tej obserwuje
runki ostatniego etapu życia. W medycynie jamy ustnej, przełyku, żołądka i jelit (7). się wysoką śmiertelność, ponieważ zabu-
człowieka stan ogólny pacjenta ocenia W żywieniu zwierząt leczonych cytostaty- rzenia w procesach metabolicznych są już
się punktowo według skali Karnofskiego kami należy zatem pamiętać, by karma zwykle nieodwracalne (1, 2, 9, 11).
lub WHO. W weterynarii, ze względów w żaden sposób nie działała drażniąco na Notowano jednak przypadki, kiedy
praktycznych, oceniamy kondycję pacjenta błony śluzowe, a wręcz miała działanie mimo braku pozytywnych rokowań uda-
na podstawie masy ciała  spadek wagi osłonowe. Taki efekt można uzyskać przy- ło się przejść w okres rekonwalescencji.
o 10-15% określany jest jako wychudzenie, rządzając posiłki o konsystencji miękkiej, Faza ta nie zawsze ma więc charakter
a utrata masy powyżej 20% to kacheksja półpłynnej oraz przez dodatek wywaru końcowy, w związku z czym czasami wy-
(wyniszczenie, charłactwo). Jeżeli mówimy z siemienia lnianego. W ciężkich przypad- odrębniana jest faza IV, nazywana fazą
o pacjencie wychudzonym, związane jest to kach u psów i kotów stosowane są leki regeneracji (2, 11).
głównie z utratą tkanki tłuszczowej, nato- przeciwwymiotne, znoszące nudności  Układając dietę dla zwierzęcia z choro-
miast w przypadkach kacheksji dołączają metoklopramid (w powolnych wlewach bą nowotworową należy pamiętać, że
do tego zaniki mięśniowe i różnych narzą- dożylnych 1-2 mg/kg w ciągu 24 h oraz rozrastający się w organizmie pacjenta guz
dów. Dlatego kacheksja bywa rozumiana domięśniowo, podskórnie lub doustnie ma olbrzymie zapotrzebowanie na białko
przez niektórych jako zespół niedoboru 0,5-1 mg/kg, co 6-8 h) lub ondansetron i energię, w związku z czym  przestawia
kalorii i białka (8). (0,1 mg/kg i.v. bezpośrednio przed poda- metabolizm gospodarza, powodując
Kacheksja występuje u ponad 80% ludzi niem cytostatyku, a potem w odstępach wzrost procesów katabolicznych kosztem
z chorobą nowotworową i ma, co oczywiste, 6-8 h), a przy braku apetytu dodatkowo anabolizmu. Dotyczy to zwłaszcza prze-
istotny wpływ na przeżywalność (1). U psów cyprohepatydyna (0,1-0,5 mg/kg p.o., co mian węglowodanów, w przebiegu chorób
i kotów brak jest danych, jak liczną grupę 8-12 godzin), (7). nowotworowych dochodzi do wzrostu
pacjentów stanowią zwierzęta kachektycz- stężenia mleczanów, insuliny i glukagonu.
ne, ale można założyć, że skala zjawiska jest U psów i kotów wyróżnia się trzy Przyspieszony zostaje też wyraz
nie proces
podobna. Wyniszczenie wynika z wyraz
nej fazy kacheksji nowotworowej. glukoneogenezy. Dzieje się tak dlatego, że
niechęci do jedzenia lub wręcz całkowitego Faza I obejmuje początkowy okres wy- komórki nowotworowe czerpią energię
braku apetytu (anoreksji). Obniżenie łak- niszczenia, który przebiega praktycznie z procesu beztlenowej glikolizy, a nie po-
nienia spowodowane jest wpływem cytokin, bez objawów klinicznych, jedynie w ba- trafią jej uzyskiwać na drodze glikolizy
które są uznawane za mediatory wyniszcze- daniach hematologicznych obserwować tlenowej i utleniania tłuszczu (1).
nia  szczególnie czynnika martwicy nowo- można wyraz
ny wzrost aktywności in- Metabolizm białek wskutek wzrostu
tworów TNF-  tumor necrosis factor (czyn- suliny i stężenia mleczanów. W fazie tej nowotworu ulega także, jak inne procesy,
nik martwicy nowotworów) i interleukiny-1. powoli dochodzi do zmian w przemianie znacznym zaburzeniom. Rosnący guz
TNF- jest produkowany w dużej ilości tłuszczów i białek, a więc zmienia się tzw. wykazuje znaczne zapotrzebowanie na
przez komórki nowotworowe, ale może być profil lipidowy i aminokwasowy (1, 2). aminokwasy, szczególnie proste, do syn-
także uwalniany przez komórki układu im- Faza II to okres wyraz
nych objawów tezy własnych białek (alanina, glutamina,
munologicznego gospodarza w odpowiedzi klinicznych. Pacjent jest z reguły osowia- glicyna, walina, cysteina, arginina), dla-
na proces nowotworzenia (2, 8). ły, apatyczny, często senny, obserwowany tego ich poziom w osoczu wyraz
nie
28 MARZEC-KWIECIEC
" 2/2005
WETERYNARIA
Ż
Z YWIENIE
W PRAKTYCE
spada, natomiast poziom fenyloalaniny uwagę zawartość nienasyconych kwa- nowotworowych na chemioterapię (4).
i izoleucyny rośnie, ponieważ są one sów tłuszczowych omega-3, ponieważ Wiadomo również, że komórki neopla-
rozgałęzione i przez to słabiej wykorzy- ograniczająco wpływają na wzrost no- styczne wymagają do wzrostu jonów
stywane (2). Zapotrzebowanie szybko wotworu, stanowią związki prewencyjne żelaza, stąd w ludzkiej dietetyce onko-
rozrastającego się nowotworu na ami- dla rozwoju kacheksji i mogą ograniczać logicznej zalecane jest ograniczenie
nokwasy ogranicza poważnie ich do- powstawanie przerzutów (5). Wzrost w diecie ciemnego mięsa (wołowiny,
stępność i syntezę białka przez orga- stężenia możemy uzyskać przez doda- wieprzowiny, dziczyzny) jako bogatego
nizm. Proces ten najlepiej uwidocznia tek do karmy tranu lub oleju z wiesioł- w żelazo, a oparcie żywienia na mięsie
się w mięśniach szkieletowych, gdzie ka (powszechnie dostępne w aptekach drobiowym, rybach, ewentualnie deli-
ponadto nowotwór nasila degradację w wielu preparatach), tak aby poziom katnej cielęcinie lub jagnięcinie.
białek już istniejących, powodując bar- omega-3 wynosił nawet ok. 5% w su- Prawidłowo ustalona dieta w zapobie-
dzo czytelny dla lekarza objaw kacheksji chej masie. Jeśli chodzi o aminokwasy, ganiu i leczeniu kacheksji nowotworowej
 zanik tkanki mięśniowej (2, 8). w diecie dla pacjentów onkologicznych stanowi działania wspomagające właści-
W przypadku metabolizmu lipidów należy zwiększyć ich ilość w karmie, wą terapię (8). Oprócz typowego żywienia
obserwuje się wyraz
ne nasilenie lipolizy, ponieważ komórki nowotworowe mogą drogą jelitową poprzez normalne spoży-
co we wczesnym okresie choroby no- je wykorzystywać do produkcji glukozy. wanie karmy przez chore zwierzę, należy
wotworowej powoduje całkowity zanik Ponadto badania podkreślają, że wzrost pamiętać, że pacjenci, którzy nie chcą
tkanki tłuszczowej i w konsekwencji naj- ilości argininy w diecie jest pożądany jeść, mogą być dożywiani przez sondę lub
większy ubytek masy ciała. W badaniach (nawet ponad 2% zawartości w suchej częściowo albo całkowicie mogą otrzy-
biochemicznych krwi obserwujemy masie), ponieważ wykazuje ona zdol- mywać potrzebne składniki pokarmowe
wzrost poziomu trójglicerydów, wolnych ność hamowania wzrostu nowotwo- drogą parenteralną przez długotrwałe,
kwasów tłuszczowych, acetylooctanu, ru (10). Zwraca się także uwagę na po- dożylne wlewy zbilansowanych odpo-
VLDL i beta-hydroksymaślanu. ziom glutaminy w żywieniu pacjentów wiednio płynów.
Znaczenie wczesnej i szybkiej reakcji onkologicznych, bowiem jej podawanie
dietetycznej w przypadku podejrzenia chroni przed uszkodzeniem bariery je- Piśmiennictwo
1. Case L.P., Carem D.P., Hirakawa D.A., Dari-
procesu nowotworowego jest nieocenio- litowej oraz przed nadmiernym wynisz-
stotle L.: Canine and feline nutrition. A resource
ne. Zwykle na tym etapie nie występują czeniem mięśni. Glutamina pobudza
for Companion Animal Professionals. Mosby,
jeszcze typowe objawy wyniszczenia, również układ odpornościowy, co daje
A Harcourt Health Sciences Company,
a proces neoplazji indukujący kacheksję wyraz
ny efekt w postaci zmniejszenia
St. Luis, 2000, s. 505-514
nowotworową nie wywołał bardzo nasi- ryzyka infekcji (6). Aminokwasy te mogą
2. Hand M.S., Tatcher C.D., Remillard R.L., Ro-
lonych zaburzeń metabolicznych. Pod- być dodawane w postaci dodatków ży-
udebush P.: Small Animal Clinical Nutrition., Mark
stawowym problemem jest więc zapobie- wieniowych lub poprzez zwiększenie Morris Institute, Topeka 2000, s. 8887-905
3. Kulasek G., Jank M., Sawosz E.: Biologiczna
ganie kacheksji, a w przypadkach kiedy w karmie odpowiednich z
ródeł białka
rola tauryny u ssaków. Życie Wet., 2004, 79 (11),
już mamy z nią do czynienia  postępo- (np. mięso drobiowe, ryby morskie),
603-608
wanie mające na celu wstrzymanie tego (2, 6, 10). Ostatnio podkreślana jest
4. Lamson D.W., Brignall M.S.: Antioxidants and
procesu i w miarę możliwości przywró- również rola tauryny w terapii chorób
cancer antioxidants in cancer therapy; their actions
cenie prawidłowej masy ciała. Znajomość nowotworowych. Ma ona silne działa-
and interactions with oncologic therapies., Alter.
podstawowych reguł, według których nie przeciwutleniające oraz immuno-
Med. Rev., 1999, 4, 304-329
dieta taka powinna być zestawiona, jest modulujące. Jej suplementację należy 5. Lowell J.A., Parnes H.L., Blackburn G.L.:
Dietetary immunomodulation: benefical effects on
o tyle istotna, że istnieje bardzo niewiele uwzględnić zwłaszcza w żywieniu kotów,
carcinogenesis and tumor growth. Crit. Care Med.,
karm komercyjnych przeznaczonych dla ponieważ u tego gatunku tauryna jest
1990, 18, 145-149
pacjentów onkologicznych. aminokwasem egzogennym. Wysokie
6. Medina M.A.: Glutamine and cancer. J. Nutr.,
Najistotniejsze jest więc podawanie stężenie tauryny występuje w mięsie
2001, 131, 2539-2542
pokarmu wysokoenergetycznego, o pod- indyczym, filetach z ryb oraz w wątro-
7. Morris J., Dobson J.: Onkologia małych zwierząt.
wyższonej smakowitości i strawności, bie bydlęcej, wieprzowej i drobiowej (3).
Sima WLW, Warszawa, 2003, s. 47-48
w oparciu o zasadę:  żywimy pacjenta, Suplementacja witamin w przebiegu 8. Niemand H.G., Suter P.F.: Praktyka kliniczna:
Psy. Pro-Trade, Bratislava, 2003, s.66-68,
nie nowotwór . Dieta rekomendowana chorób nowotworowych jest od dłuż-
1165-1166
w terapii nowotworów dla psów i kotów szego czasu dyskutowana i ciągle brak
9. Ogilvie G.K.: Interventional nutrition for the can-
powinna być tak zbilansowana, aby 50- jednoznacznej odpowiedzi. Wiadomo,
cer patent. Clin. Tech. Small Anim. Pract.,1998,
-60% energii stanowiły tłuszcze, a 30-50% że działanie antynowotworowe witamin
13, 224-231
kalorii uzyskiwanych było ze spalania związane jest głównie z właściwościa-
10. Ogilvie G.K., Fettman M.J., Mallinckrodt C.H.,
białka, ponieważ badania wykazują, że mi antyoksydacyjnymi  witamina E
Walton J.A.,Hansen R.A., Davenport D.J., Gross
komórki nowotworowe nie są zdolne do (tokoferol) ma silne właściwości prze- K.L., Richardson K.L., Rogers Q., Hand M.S.:
Effect offish oil, arginine and doxorubicin chemo-
uzyskiwania energii z tłuszczów (1, 2). ciwutleniające, zmniejsza ilość wolnych
therapy on remission and survival time for dog with
Tak więc dieta onkologiczna powin- rodników, a co za tym idzie ogranicza
lymphoma. Cancer, 88, 2000, 1916-1928.
na mieć charakter tłuszczowo-białkowy procesy nowotworzenia (4). Podawanie
11. Zyliez S., Schwantje O., Wagener D.J.T.: Metabolic
i zawierać ograniczone ilości węglowo- jednak witaminy A (lub jej pochodnych
response to enteral food to different phases of cancer
danów. Wśród bogatej oferty produk-  retinolu, retinalu, kwasu retinowego)
cachexia in rats, Oncology, 47, 1990, 87-91.
tów tłuszczowych jako z
ródła lipidów może pobudzać komórki nowotworowe
zalecane są oleje z pestek winogron, do różnicowania się i jest szkodliwe, lek. wet. Katarzyna Mróz
oliwa z oliwek tłoczona na zimno, zaś szczególnie w przypadku nowotworów Katedra Chorób Wewnętrznych
w mniejszym stopniu tłuszcze pocho- płuc. Jednak w terapii białaczek i raka i Pasożytniczych, z Kliniką Chorób Koni,
dzenia zwierzęcego (np. smalec). Zawsze płaskokomórkowego stosowana jest po- Psów i Kotów Wydziału Medycyny
istotny jest rodzaj związków lipidowych, chodna kwasu retinowego  vesanoid, Weterynaryjnej AR we Wrocławiu
dlatego należy szczególnie wziąć pod ponieważ zwiększa podatność komórek 50-366 Wrocław, Plac Grunwaldzki 47
30 MARZEC-KWIECIEC
" 2/2005