1148442232

2

³. Pominięto kwestię rozgraniczenia archiwaliów od materiałów bibliotecznych, a w pewnej mierze też od muzealiów i zabytków. Ma ona znaczenie nie tylko dla definiowania zadań różnych rodzajów instytucji pamięci, ale wiąże się z nią możliwość stosowania do niektórych przynajmniej rodzajów dokumentacji regulacji prawa bibliotecznego, muzealnego oraz dotyczącego ochrony zabytków.

Dla oceny statusu prawnego archiwaliów o charakterze osobistym kluczowa jest definicja nieewidencjonowanego niepaństwowego zasobu archiwalnego zawarta w art. 46 ustawy archiwalnej. Wskazano w nim na dwie przesłanki zaliczenia archiwaliów do tej kategorii. Pierwsza to fakt powstania materiałów w wyniku działalności osób fizycznych, zaś druga to warunek by były one własnością tych osób (w domyśle w wyniku działalności których powstały) lub ich prawnych następców. Z takiej konstrukcji wynika, iż omawiana część narodowego zasobu archiwalnego zasadniczo nie może obejmować archiwaliów wytworzonych przez wszelkie jednostki organizacyjne, zwłaszcza że art. 7 i 43 ustawy archiwalnej wyłączają możliwość by stanowiły one własność osoby fizycznej^{1 2}.

Pewna wątpliwość wiąże się z sytuacją gdy wytworzone i zgromadzone przez osobę fizyczną archiwalia staną się własnością jej prawnego następcy. Potencjalnie może nim być osoba fizyczna, osoba prawna jak i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną. Do przeniesienia własności może dojść w drodze umowy lub dziedziczenia. Literalne brzmienie art. 46 sugeruje, że przedmiotowe archiwalia nadal stanowią nieewidencjonowany niepaństwowy zasób archiwalny. Tymczasem według art. 15 ust. 2 archiwalia wytworzone przez osobę fizyczną, jeśli przeszły na własność Państwa stanowią państwowy zasób archiwalny. Z kolei art. 42 wskazuje, że do ewidencjonowanego niepaństwowego zasobu archiwalnego należą archiwalia powstałe w wyniku działalności określonych w nim jednostek organizacyjnych oraz stanowiące ich własność, a więc również materiały innej proweniencji.

Wydaje się więc, że wytworzone przez osobę fizyczną archiwalia należą do nieewidencjonowanego niepaństwowego zasobu archiwalnego dopóki nie staną się własnością jednostki organizacyjnej. Gdy to ostatnie nastąpi, zależnie od statusu tego podmiotu wchodzą odpowiednio do ewidencjonowanego niepaństwowego lub państwowego zasobu archiwalnego i zostają objęte ściślejszą ochroną prawną. Przyjęcie odmiennej

1

   Ustawa z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (tekst jednolity Dz. U. 2011, nr 123, poz. 698; zm. nr 171, poz. 1016).

2

   W praktyce spuścizny archiwalne po osobach fizycznych zwierają dokumentację proweniencji instytucjonalnej, na co zwracał uwagę A. Pibcr, Spuścizna - jej istota, zawartość, układ, metody porządkowania, „Archeion” t. 42, 1965, s. 54-55.