1629290473

przestrzenią, trzeba sięgnąć po pewne uogólnienia. Zwrot przestrzenny nie jest zjawiskiem nowym - sam termin obecny jest, zwłaszcza w tekstach i wystąpieniach anglojęzycznych badaczy od kilkunastu lat - jednakże wciąż się rozwija i rośnie, wciąż jest „płynną materią”, która nie mieści się w jasno wyznaczonych granicach.

Oczywiście, zainteresowanie przestrzenią i miejscem towarzyszy człowiekowi od zarania dziejów, jednakże tak silny, na tak wielu polach zwrot zdarza się po raz pierwszy. Wybranie formy continuum nie jest błędem - proces „zdarzania się” wciąż trwa, codziennie niemal pojawiają się nowe teksty dotyczące przestrzeni w kulturze, literaturze, pracach badawczych, powstają nowe interpretacje starszych teorii i dzieł. Próbując szukać korzeni współczesnego, datowanego mniej więcej na połowę lat 90. minionego wieku¹, zainteresowania przestrzennością, można by sięgnąć do modernistycznego namysłu nad miastem, jednakże odpowiedniejszą cezurą wydaje się być druga wojna światowa^{2 3}. To właśnie po niej przestrzeń zaczęła być przedmiotem zainteresowania badaczy i teoretyków co najmniej na równi z czasem. Zmiany te zauważa jako jeden z pierwszych Michel Foucault w swoim wykładzie O innych przestrzeniach^. Zjawisko to było związane nie tylko z reakcją na dotychczasową „przewagę” czasu / temporalności, ale też z tworzącą się po traumach wojennych nową wrażliwością estetyczną⁴, przejawiającą się i jednoczenie mającą korzenie w wielu nurtach (po)nowoczesności: postmodernizmie, globalizacji, przekształceniach struktur

9

1

   Zob. np. E. Rybicka, Zwrot topograficzny w badaniach literackich. Od poetyki przestrzeni do polityki miejsca, w: Kulturowa teoria literatury 2. Poetyki, problematyki, interpretacje, red. R. Nycz, T. Walas, Kraków: Universitas, 2012, s. 311-316.

2

   Tak podają m.in. Westphal (B. Westphal, Geocriticism: Real and Fictional Spaces, trans. R.T. Taiły, New York: Palgrave Macmillan, 2011, s. 14), Prieto (E. Prieto, Geocriticism, Geopoetics, Geophilosphy and Beyond, in: Geocritical Explorations. Space, Place, and Mapping in Literary and Cultural Studies, ed. R.T. Taiły. New York: Palgrave Macmillan, 2011, s. 14-15), Taiły (Spatiality.... s. 3), najwidoczniejszym jednak przejawem początków zainteresowania przestrzenią w innym niż dotychczas wymiarze było powstanie geografii humanistycznej w latach 70. minionego wieku, na co zwraca uwagę Elżbieta Rybicka (E. Rybicka, Zwrot topograficzny w badaniach literackich..., s. 322).

3

   M. Foucault. Inne przestrzenie, przel. A. Rejniak-Majewska, „Teksty Drugie” 2005, nr 6, s. 117-125. Wykład był wygłoszony już w 1967 roku (jako O innych przestrzeniach), ale został opublikowany dopiero w roku 1984 jako Des espaces autres, angielski przekład ukazał się w 1986 roku, a polski w 2005 w „Tekstach Drugich” (Zob. R.T. Taiły, Spatiality..., s. 119; por. M. Olszewska, O przestrzeni: na progu doświadczenia, „Anthropos?" 2010. nr 14-15, s. 12). Foucault, co znamienne, mówi o powstającej, nowej epoce: „Obecna epoka będzie przypuszczalnie w większym stopniu epoką przestrzeni. Znajdujemy się w czasach symultaniczności, w epoce zestawiania, w epoce rzeczy bliskich i dalekich, jednego obok drugiego, rozproszonego. Znajdujemy się w momencie, kiedy, jak sądzę, świat wydaje się nie tyle długą historią rozwijającą się w czasie, co siecią łączącą punkty i przecinającą własne poplątane odnogi". M. Foucault, Inne przestrzenie..., s. 117.

4

   Por. R.T. Taiły. Spatiality.... s. 3, 11-12; B. Westphal, Geocriticism..., s. 14, 25.