223428043

Nieznany rękopis wykładów Wincentego Pola 119

Jeśli góra ma kształt podłużny, a to tak, że tylko ku dwom stronom pochyłości jej mają spadek, nazywa się działem. Jej grzbiet w zależności od stopnia spłaszczenia określony jest jako bystre lub grzebień. Jeżeli grzebień wysyła jakby rozgałęzienie swoje spływające po bokach góry lub działy, natenczas te nazywają się grapami.

Obszar, z którego rozchodzą się w różnych kierunkach pasma górskie (lub działy) nazywa się rozgórzem (lub rozdzielem). Jeżeli całych kilka krain, które pochyłość biorą ku różnym rzekom, a nawet ku różnym zlewiskom morskim, schodzą się z sobą rogami w okolicach górskich, nazywamy rozrogiem.

Obniżenie między górami nazywa się w zależności od wielkości i formy (łagodności): jarzmem, łękiem, przełęczą.

Cała masa spiętrzenia, złożona z pojedynczych gór, skal, działów połączonych pomiędzy sobą jarzmami, łękami, przełęczami, poodzielanych dolinami — nazywa się systemem gór. Systemy te mają kształt łańcuchów lub górzystych kęp, czyli gniazd. Linia głównego kierunku całego systemu gór jest osią gór. Na osi tej leży główna masa całego spiętrzenia, czyli miazga gór. Jeżeli poszczególne pasma biegną równolegle do osi gór, zwane są skrzydłami gór, jeśli zaś prostopadle — odrostami lub odnogami gór. Najwyższy szczyt krainy górzystej nie zawsze musi się wznosić w środku jego miazgi, linia działu wodnego zaś niekoniecznie musi przebiegać najwyższymi szczytami.

W krainach położonych między systemami gór, czyli w między górskich okolicach, mogą również występować oddzielne łańcuchy jako tzw. międzygórza lub pasma między górskie. Podgórza, przedgórza, przygórza są pasma gór, które ku jednej stronie spadek mając, wzrastają w główną miazgę gór.

Ad. 3. Krainy alpejskie. Ich charakterystyczną cechą jest wzniesienie n.p.m. (4000—16 000 stóp), a nie przypadkowe przymioty, jak np. ostrość kształtów, skalistość, malowniczość. Stosunki wysokościowe decydują o charakterze klimatu, flory, fauny w różnych partiach wysokościowych gór, słowem o tym, że krainy alpejskie są jakby zbiorem lub koncentracją, jakby powtórzeniem w szczuplej przestrzeni tego wszystkiego, co dołem na całej półkuli ziemskiej jest rozprzestrzenionym.

W zależności od wysokości i związanych z nią odmiennych cech klimatycznych i biologicznych w górach alpejskich zostały wydzielone:

1.    Podhala — wzniesione około 1000 stóp n.p.m. (!) — są przejściem krainy pagórków i gór w Alpy. Podhala takie zwykle bywają łagodnie spadzistymi, dość szeroko rozlożonemi i są ostatnim krańcem stałych siedzib ludzkich ku górze.

2.    Regle — powyżej Podhala (1000—5000 stóp n.p.m.) wznoszą się stromo w kilkakrotnych nagłych poderwaniach. Jest to kraina lasów o pniu wyniosłym, kraina zwierza i źródeł.

3.    Hale — położone wyżej górnej granicy lasów — są to łąki rozległe, o spadku nieznacznym, wzniesieniach i zagłębieniach drobnych, porosłe gęsto roślinami tym tylko krainom właściwymi. Cechą właściwą roślinności alpejskich jest: 1. zimotrwałość, 2. ubogość listowia na korzyść kwiecia. Krainy te znają tylko dwie pory roku: zimę i wiosnę.

4.    Tumie — są to powyżej hal wznoszące się skaliste, strome, potrzaskane szczyty, ku górze czem raz bardziej z wszelkiej roślinności