2251772367

124 ARTYKUŁY

lokalnej. Usługi te nie były jednak realizowane w czasie rzeczywistym i wymagały pośrednictwa bibliotekarza. W bibliotece wirtualnej korzystanie z zewnętrznych serwisów i otrzymywanie pełnych tekstów jest niemalże natychmiastowe, a pośrednictwo bibliotekarza, przynajmniej fizyczne, jest wyeliminowane. Użytkownik samodzielnie prowadzi poszukiwania, jest jakby przeniesiony do środowiska bibliotecznego, choć w rzeczywistości dalej przebywa w miejscu pracy, w szkole lub w domu. W scenariuszu tym użytkownik np. najpierw przeszukuje katalog lokalny, a jeśli nie znajduje w nim potrzebnych mu informacji, przełącza się na „katalog centralny” i tam powtarza proces wyszukiwania, przy czym przełączenie odbywa się na zasadzie wciśnięcia odpowiedniego klawisza funkcyjnego lub wybrania jednej z opcji menu. Aby uzyskać taki stopień integracji w świecie, w którym działają różne systemy biblioteczne, różne języki informacyjno-wyszukiwawcze, różny sprzęt i różne systemy operacyjne, konieczne jest wypracowanie standardów i protokołów ułatwiających komunikację i wymianę informacji (typu SGML, Z39.50, ISO 8879, TCP/IP, ILL czy Search and Retrieve) [10].

Niemniej istotne jest równoległe prowadzenie prac nad dalszym rozwojem interfejsu, który już w systemach wcześniejszej generacji uznany został za element w dużym stopniu decydujący o efektywności systemu i jego ocenie przez użytkowników. W bibliotece wirtualnej bardziej przyjazny i inteligentny interfejs niezbędny jest co najmniej z dwóch powodów:

—    w celu wyeliminowania pośrednictwa bibliotekarza — o ile w systemach tradycyjnych i lokalnych systemach zautomatyzowanych użytkownik mógł zawsze liczyć na pomoc bibliotekarza (jako instruktora, konsultanta lub pomocnika), o tyle w bibliotece wirtualnej skazany jest na samego siebie; osamotnienie to wynika z samej istoty zdalnego korzystania z systemu i jedynym sposobem zminimalizowania jego negatywnych skutków jest zastąpienie bibliotekarza-pośrednika „bibliotekarzem wirtualnym” w postaci rozbudowanego, inteligentnego interfejsu (np. systemu ekspertowego);

—    w celu umożliwienia nawigacji w wielu różnych bazach danych — już w systemach lokalnych użytkownik miał często trudności w sprawnym wyszukiwaniu, jednak wraz z rozszerzeniem zakresu i liczby źródeł i usług informacyjnych trudności te zostały zwielokrotnione; odnajdywanie drogi w gąszczu oferowanych przez system źródeł (różniących się strukturą i środkami wyszukiwawczymi), rozszyfrowanie nie tylko zakresu i jakości tych źródeł, lecz także rosnących powiązań między nimi (np. baz danych bibliograficznych z katalogami, indeksów z tezaurusami, baz danych cytowań ze zbiorami biblioteki) wymaga znacznie większej pomocy obejmującej nie tylko wspomaganie przy wyszukiwaniu, ale i przy tworzeniu i przeformułowywaniu instrukcji wyszukiwawczych, interpretowaniu wyników, ocenie źródeł i rezultatów, selekcjonowaniu, kopiowaniu i drukowaniu.

Rozwój i innowacje w zakresie interfejsów użytkownika są chyba najbardziej widocznym aspektem prac nad biblioteką wirtualną. Przykładem może być program „Gateway to Information” w Systemie Bibliotek Uniwersyteckich