3893820717

8

w drukarni akademickiej Societatis Jesu w Wilnie, zawierający wybrane mowy Cycerona oraz komentarz do nich: Commentarius in selectas M.T. Ciceronis orationes, ad usum scholarum Societatis Jesu post editiones germanicas, in Lithuania editio prima.

Schemat budowy tekstu każdej mowy jest następujący: najpierw podany jest temat mowy (argumentum), następnie podział mowy (divisio orationis), z kolei zamieszczona jest mowa; na marginesach wskazane są figury retoryczne, jakie w danym fragmencie mowy występują, a pod spodem znajdują się obszerne przypisy.

Do wydania dołączone są różne sentencje Cycerona, wraz z podaniem miejsca, skąd zostały wzięte.

W tymże Wilnie, w tej samej jezuickiej drukarni, na potrzeby szkolnictwa wydrukowano w 1770 roku pracę Dominika Decolonia De arte rhetorica libń quinque, a w roku 1766 Institutiones poeticae et rhetoricae, pióra jezuity Józefa Juvenciusa: ad usum gym-nasiorum eiusdem societatis. Następnie obie te księgi po połączeniu były rozprowadzane w jednym woluminie.

Podręczniki tych autorów były bardzo popularne w osiemnastowiecznej Europie. Dominik Decolonia (1660-1741) był jezuitą i profesorem retoryki w Lyonie, znawcą jansenizmu, Josephus Juvencius (Joseph De Juvanchy) (1643-1719) był francuskim poetą.

Kolejny podręcznik - to wydane w Lipsku w 1770 roku Selectae e profanis scriptori-bus historiae quibus admista sunt varia honeste vivendi praecepta ex iisdem scriptoribus depromta in usum iuventutis scholasticae. Cytowani są tacy autorzy starożytni, jak: Platon, Cicero, Horacy, Plutarch, Seneka, Swetoniusz, Tacyt i inni. Ich wypowiedziami ilustrowane są następujące zagadnienia: Bóg, cnota roztropności, cnota sprawiedliwości, cnota męstwa, cnota umiarkowania.

Z roku 1794 pochodzi podręcznik wydany przez jezuitów w Połocku: Praelectiones ex probatis authoribus selectae ad usum studiosae iuventutis pro secunda et tertia classe. Zawiera on wypisy z listów Cycerona, z De viris illustribus Komelisza Neposa, z Com-mentarii Iulii Caesaris de bello civili oraz elegie Owidiusza.

9. Inne dzieła

Parodia znana była już w starożytności i w średniowieczu, i niekoniecznie musiała mieć charakter prześmiewczy; chodziło także o zachwyt nad parafrazowanym tekstem. Dzięki parafrazie można było rozwinąć i modyfikować treść oryginału, zachowując jednak jego zasadniczy sens.

W bibliotece AWSD w Białymstoku posiadamy niezwykle cenny egzemplarz parodii: Parodiae morales in poetarum veterum sententias celebriores. Rok wydania - 1575. Autorem parodii - parafraz starożytnych poetów łacińskich jest Henricus Stephanus. Autor podaje najpierw sentencję starożytnego autora, najczęściej Owidiusza, potem kilka jej parafraz, dalej następuje wyjaśnienie, dlaczego takie parafrazy zostały ułożone.

Autor parodii zachęca również czytelnika do czynnej współpracy, ponieważ następną stronę pozostawia niezadrukowaną, zachęcając do pisania własnych parafraz. A oto przykład z Horacego. Sentencja Horacego brzmi: „Principibus placuisse viris non ultima laus est”, czyli „Pierwszych w narodzie przyjaźń nie ostatnią chwałą” (przekład Jana Czubka). Sentencja ta otrzymuje następujące parodie:

„Princibus notum esse viris, non ultima laus est”, czyli „Znajomość pierwszych w narodzie, nie ostatnią chwałą”.

„Princibus prodesse viris, non ultima laus est”, czyli „Być przydatnym pierwszym w narodzie, nie ostatnią chwałą”.