431984980

a nie terminologią introspekcyjną. Ale takie podejście metodologiczne wymagało jeszcze dalszego kroku myślowego, mianowicie utworzenia nowej, nie introspekcyjnej koncepcji procesu psychicznego. Określając te procesy tylko jako „dane doświadczenia wewnętrznego” i nie dostrzegając w nich żadnej innej cechy, którą mogłyby one odznaczać się same w sobie, poza introspekcją, a która przy tym dawałaby się ująć w przyrodniczej, obiektywnej termino-logii, nie można nawet myśleć o badaniu ich z „przedmiotowego stanowiska”. Ten krok myślowy, uzasadniający dopiero możliwość obiektywnego podejścia do procesów psychicznych, znajdujemy w madryckim wykładzie Pawiowa z 1903 r. Odczyt ten uzupełnia wywody przemówienia sztokholmskiego (1906 r.), podając dalszy fragment teoretyczno-metodologicznej podbudowy badań nad wyższą czynnością nerwową. Widocznie całość tej teorii musiała być już gotowa przed 1903 r.

„Zjawiska życiowe zwane psychicznymi — powiedział Pawłów na zjeżdzie w Madrycie — nawet wówczas, gdy są obserwowane u zwierząt w sposób obiektywny, różnią się, choćby pod względem stopnia złożoności, od zjawisk czysto fizjologicznych. Czyż jest rzeczą ważną — jak nazywać te zjawiska — psychicznymi czy też złożonymi zjawiskami nerwowymi w odróżnieniu od prostych zjawisk fizycznych, jeśli tylko uświadomiliśmy sobie i przyjęliśmy, że przyrodnik może przystępować do nich wyłącznie ze strony obiektywnej, bynajmniej nic troszcząc się o to, jaka jest ich istota” (1945, str. 89).

Ujęcie to zawiera już niemal całkowicie sprecyzowaną, nową koncepcję procesu psychicznego. Ze słów' Pawłowa wynika, że „zjawiska życiowe zwane psychicznymi” są, według niego, materialnymi procesami mózgowymi, dostępnymi obiektywnym badaniom metodami przyrodniczymi. Są to mianowicie ,,zjawiska nerwowe”, podobnie jak procesy badane przez fizjologa, a różnią się od „zjawisk czysto fizjologicznych” przede wszystkim swą złożonością. Z tekstu można wmosić, że Paw^rłow uw^rażał fizjologiczne zjawiska za procesy elementarne („proste zjawiska fizyczne”), a wobec tego zjawiska psychiczne powinny być pojęte jako zespoły czy układy zjawisk fizjologicznych. Aby bliżej jeszcze zrozumieć