4442198952

jedząc go” i dlatego dopiero faktyczne badania pozwolą zdać sobie sprawę z całej wartości tego pojęcia dla praktyki badawczej.

6. Teoretyczne znaczenie pojęcia orientacji w otoczeniu. Korzyści, jakie dla teorii psychologicznej przynosi rozumienie procesów poznawczych jako orientacji w otoczeniu, można zamknąć w dwóch punktach: po pierwsze, stanowi ono syntezę różnych wcześniejszych koncepcji procesu poznawczego, godząc je, a równocześnie, usuwając ich skrajności i jednostronności, oraz, po drugie ustawia procesy poznawcze w ramach biologicznych, a przez to pozwala określić vie właściwy sposób kompetencje w tej dziedzinie psychologu i innych nauk przyrodniczych, głównie fizjologii wyższych czynności nerwowych. Kończąc rozważania obecnej pracy, rozpatrzmy jeszcze te dwie kwestie.

Pojmowanie poznawania jako orientacji w otoczeniu jednoczy introspekcjonizm i ekstrospekcjonizm, operacjonizm i freudyzm, tzn. wyrasta organicznie z całej tradycji psychologicznej. Jak już wspominałem, proces orientacyjny należy wyobrazić sobie jako złożony z trzech „porcji”: pierwsza — to procesy świadomego odzwierciedlania otoczenia, dane również człowiekowi w doświadczeniu wewnętrznym, spostrzegane introspekcyjnie z mniejszą lub większą dokładnością. Są to „zjawiska intelektualne” w rozumieniu intro-spekcjonistów, a z punktu widzenia ich „wyglądu introspekcyjnego dają się opisać jako różne spostrzeżenia, wyobrażenia, sądy itd., o których czytamy w podręczniku Witwickiego. Ale orientacja w otoczeniu zawiera stale jeszcze drugą „porcję”, świadomą tylko ekstro-spekcyjnie, a introspekcyjnie nie uświadamianą. łen składnik orientacji w otoczeniu można utożsamić ze zjawiskami psychicznymi — jak mówi Witwicki — „przeżywanymi, ale nie uświadamianymi”, tzn. introspekcyjnie nieświadomymi. Pierwsza i druga „porcja” razem, rozpatrywane z punktu widzenia świadomości ekstrospekcyjnej, stanowią „procesy poznawcze” w rozumieniu ekstrospekcyjnym, tzn. procesy uświadamiania sobie przedmiotów otoczenia, ich cech i stosunków, które między nimi zachodzą. Wynika stąd, że „intelektualne zjawiska” introspekcjonistów są to w gruncie

223