628033261

GŁÓWNE KIERUNKI ETYKI NAUKOWEJ 207

w naukach przyrodniczych, np. kwestia wystąpienia człowieka, epoka lodowcowa itp., dziedziczenie cech nabytych, darwinizm, lamarkizm itp., tylko, że im bardziej skomplikowane zagadnienia, tym oczywiście większa rozbieżność zdań się zjawia. Każdy zaś zasadniczo odmienny co do metody i codo meritum sposób zapatrywania się na pewne zagadnienia tworzy pewien kierunek nauko-w y ¹⁸. Gdyby więc chodziło o formalną zasadę podziału tych kierunków, należy to uczynić według dwóch punktów widzenia: primo, zagadnienia, secundo, sposoby rozwiązywania zasadniczych zagadnień.

2. Nie może być — naszym zadaniem — omówienie szczegółowe, tu na wstępie, wszystkich kierunków. To ma uczynić właśnie wykład całego półrocza ¹⁹. Ale musimy się zorientować zaraz na wstępie, z jakich punktów widzenia owe kierunki się rozróżnia, musimy sobie zdobyć plan tych kierunków, podobnie jak ktoś zabierając się do zwiedzania obcego miasta, poznaje plan i przejedzie się może głównymi arteriami komunikacyjnymi, zanim zacznie szczegółowo poznawać rzeczy godne zwiedzania. Otóż to i tutaj. Więc przede wszystkim: w jakich kierunkach poruszają się zagadnienia etyki oraz zasadnicze na nie odpowiedzi:

I.    Zakres etyki. Etyka indywidualna i społeczna; społeczna albo syn-gularystyczna, albo uniwersalistyczna. Nadto: czy istnieją obowiązki wobec Boga?

II.    Źródło moralności. Etyka heteronomiczna (autorytatywna) i autonomiczna. Pierwszy [kierunek] zbliża [się] do sceptycyzmu etycznego.

III.    Fundament etyczny. Intelektualizm etyczny i etyka uczuciowa, czyli emocjonalna. Odcieniem intelektualizmu jest rygoryzm etyczny.

IV.    Kryterium etyczne. 1) zbyteczne, 2) potrzebne.

A. Brzmienie. Etyka teleologiczna i ateleologiczna, czyli nomiczna. a) Teleologiczna: albo eudajmonistyczna, albo perfekcjonistyczna. Eudajmonistyczna: albo hedonistyczna, albo eudaj monistyczna w zna-

¹⁸    Na marginesie notka: „Co to jest kierunek? Kierunek = typowe poglądy, zapatrywania etc. Kierunki biologii: witalistyczny, mechanistyczny”. A na odwrocie karty: „Materialistyczne pojmowanie dziejów. Eksperymentalny kierunek w psychologii, biologiczny kierunek w teorii poznania”. W wykładzie z 1923/24 roku tak te zasygnalizowane sprawy rozwija: „Wiadomo, że w różnych naukach mówi się o różnych kierunkach (np. kierunek eksperymentalny w psychologii). Chodzić może o pewne różnice metodologiczne w badaniach. Ale nie tylko względy metody dają początek kierunkom. Różnica tkwić może w zasadniczych punktach widzenia, w naczelnych założeniach (np. kierunek materialistyczny w historii, kie-' runek biologiczny w teorii poznania). Obok wyboru metody i zasadniczych założeń jest jeszcze trzeci czynnik decydujący o różnicy w kierunkach. Czynnikiem tym jest dobór zagadnień. Można w badaniach naukowych kłaść silniejszy nacisk na te lub owe zagadnienia (np. jeden historyk bada głównie dzieje kultury, inny — polityki). W ten sam sposób będziemy mówili o kierunkach etyki naukowej” (według notatek z wykładu).

¹⁹    Na marginesie dopisek ołówkiem: „choć byłoby ładnie omówić przykłady poszczególnych kierunków”.