6931257858

tych tak niskich i łatwych do przebycia działów wodnych na obszarze Polski, przez co dla komunikacyi niezmierne mają znaczenie. Ich dno wyznaczyło drogę kanałom łączącym dorzecze Wisły z dorzeczami Odry, Niemna i Dniepru (kanał Bydgoski, Augustowski i Królewski). Sieć Wielkich Dolin jest najważniejszym naturalnym spoidłem organicznie łączącem. różnorodną a tak rozległą całość ziem polskich — Wody płynące dnem takiej doliny błąkają się zwykle w zbyt szerokiem korycie. Nie znajdując dostatecznego spadku rozlewają się w jeziora lub tworzą moczary i bagna. Zbocza zalegają grube warstwy glin łub piasków wodami niegdyś naniesionych — na dnie rozścielają się często mokre torfowiska.

Z splątanej sieci Wielkich Dolin przerzynających niż polski trzy pasy największe mają znaczenie. Jeden, najdalej ku południowi sięgający, rozpoczyna się w śląskiej kotlinie i z biegiem górnej Odry ciągnie się poza Wrocław, by stąd — ten sam północno-zachodni kierunek zachowując — podążyć ku Ła bie i jej w dalszym przebiegu towarzyszyć. (»Dolina Wrocław-sko-Magdeburska«).

Drugi pas Wielkich Dolin od dorzecza Dniepru — bagien poleskich — biegnie przez Muchawiec, w poprzek Bugu, przez Dniepr do Wisły — Wisłą sięga poza Warszawę i potem doliną Bzury, Warty — wreszcie Obry — łączy się z Odrą. W dalszym na zachód przedłużeniu biegiem Sprewy i Haweli spływa się z Łabą. (»Dolina Warszawsko-Berlińska«).

Trzecim nakoniec pasem łączy Wielka Dolina Niemen przez Biebrzę i Narew z Wisłą, którą przy ujściu Brdy porzuca i przez Brdę, Noteć i Wartę zdąża ku Odrze.

Olbrzymich tych dolin nie mogły wytworzyć dzisiejsze rzeki. Powstały one niegdyś przy współudziale obfitych wód lodowcowych. Oto u brzegu zlodowacenia gromadzić się musiały ogromne masy wód — i to zarówno wskutek tajania lodu, jak z powodu zatamowania rzek z głębi lądu ku północy zdążających, które na swych drogach do morza lodową zaporę spotkały. Wody te spiętrzały się u czoła lodowca w potężne jeziora, a raczej szeregi jezior, które podnosząc się i rozlewając znajdowały wreszcie odpływ ku morzu daleko na zachodzie. Tworzył się z wód tych jeden strumień olbrzymi do lodowej krawędzi równoległy. Gdzie lodowiec dłużej się na miejscu zatrzymał, tam u jego