7186604278

Montaigne’a. Taki jest dorobek tłumacza do końca 1917 roku¹⁰⁶.

W ostatnim roku wojny też pióra nie odłożył; tłumaczył i pisał szereg szkiców wstępnych do dzieł: Balzaca, Montesąuieugo, Gautiera, Bernandina de Saint-Pierre’a, Descartes’a¹⁰⁷. W tymże 1918 roku Boy publikuje Rozprawę o metodzie dobrego powodowania swoim rozumem i szukania prawdy w naukach Kartezju-sza wraz ze słynną opaską: „Tylko dla dorosłych”.

Żeromskiego wojna zastaje w Wyżnych Hagach po słowackiej (a nawet węgierskiej, według ówczesnej geografii politycznej) stronie Tatr. Gdy w drodze do Krakowa zatrzymał się w Zakopanem, dochodzi do spotkania z Conradem, o którym to spotkaniu, poza drobną anegdotką o żartobliwym zasugerowaniu przez autora Lorda Jima marynarskiej przeszłości jego rozmówcy, niewiele więcej wiemy¹⁰⁸. W Zakopanem też w owym pierwszym miesiącu wojny spotyka się i dyskutuje między innymi z Kasprowiczem, który opowiadał się za ententą i w tym upatrywał interesów Polski. Poglądy polityczne Żeromskiego były wówczas zgoła inne: 30 sierpnia jest już w Krakowie, podejmuje próbę wstąpienia do Legionów, z zamiarem udziału w służbie czynnej, wyjeżdża śladem Legionów do Kielc i Piotrkowa, ale jego entuzjazm do orientacji proaustriackiej zaczyna powoli stygnąć (na wieść o przysiędze legionistów na wierność cesarzowi austriackiemu nie kwapił się już tak ochoczo do rodzinnego miasta, potem w drodze z Krakowa przez Śląsk do Zakopanego — według relacji S. Wyrzykowskiego — pisarz miał poznać niemiecki system wojenny, co pogłębiło jego dystans do NKN-u¹⁰⁹). Literackim śladem wyjazdu Żerom-

¹⁰⁶    A.Z. Makowiecki: Tadeusz Żeleński (Boy). Warszawa 1987, s. 85—86.

¹⁰⁷    Por. B. Winklowa: Tadeusz Żeleński (Boy). Twórczość i życie. Warsza wa 1967, s. 116—121.

¹⁰⁸    Zob. S. Kile, S. Kasztel o w i c z: Stefan Żeromski. Kalendarium życia i twórczościs. 413—414. Por. także S. Zabierowski: Polska misja Conrada. Katowice 1984, s. 32 34: Z. Najder: Życie Conrada-Korzeniowskiego. T. 2. Warszawa 1980, s. 183—195. Ponadto: A. Mencwel: Przedwiośnie czy potop. Studium postaw polskich w XX wieku. Warszawa 1977, s. 55 70. O losach Żeromskiego w latach 1914—1918 pisze J. Paszek w swej monografii: Żeromski. Wrocław 2001 (w osobnym rozdziale: Wielka wojna wszechświatowa,

s. 137    154).

¹⁰⁹ S. Kile, S. Kasztelowicz:    Stefan Żeromski. Kalendarium życia

i twórczości..., s. 415—417.

56