7349811356

34 WSZECHŚWIAT

większość jest po prostu przepompowywana przez roślinę i wydalana na zewnątrz za pośrednictwem liści.

Ryc. 1.

Jak wielkie ilości wody roślina przerzuca przez siebie w okresie swego życia, o tym przekonać się możemy choćby z pięknej książki M. Maksimowa Fizjologia roślin (istnieje przekład polski z języka rosyjskiego), gdzie znajdziemy rysunek przedstawiający kukurydzę a obok niej beczkę 200 kg, ilustrującą ilość wody, jaką kukurydza przepompowuje przez

Rjrt. 2.

siebie w ciągu całego swego okresu wegetacyjnego.

Jak widzimy, ilości wody przetranspirowywa-nej przez kukurydzę, a również i przez inne rośliny, są bardzo duże. Jeżeli liczby te przerachu-jemy na ilości, jakie wyparowywuje np. łan naszych roślin uprawnych z jednego ha w ciągu wegetacji, znajdziemy w odniesieniu do zbóż 1,5—2,5, do buraków cukrowych 3—4, a do użytków zielonych 8 milionów litrów wody. Takich to ogromnych ilości wody wymagają nasze rośliny uprawne do wyprodukowania średniego pod względem wielkości plonu.

Ilość wody przetranspirowanej przez roślinę fizjolodzy roślin podają zwykle w formie tzw. współczynnika transpiracji, przez który rozumieją oni ilość wody zużytą przez roślinę na wyprodukowanie jednostki, a więc np. jednego kilograma suchej masy. Wyrażają się one zazwyczaj liczbą rzędu kilkuset, ale mogą przekraczać tysiąc i więcej, tzn. że na wytworzenie 1 kg suchej masy rośliny zużywają setki, a czasem i tysiąc litrów wody. Wahają się one w dość szerokich granicach, ponieważ zależą od różnych czynników, głównie od trzech: 1) gatunku rośliny, 2) warunków atmosferycznych i 3) warunków glebowych.

To, że współczynnik transpiracji przy różnych gatunkach roślin jest różny, jest rzeczą jasną i nie trzeba chyba cytować argumentów przekonywających, aby zrozumieć, że inne ilości wody przepompowuje przez siebie pszenica, inne żyto, a inne owies. Okazuje się dalej, że współczynnik transpiracji jest różny nie tylko przy różnych gatunkach roślin, ale i przy różnych odmianach tego samego gatunku. Tak np. jęczmiona dwurzędowe z Czechosłowacji zużywają o 20% wody mniej od jęczmion typu atlantyckiego.

Drugim elementem, od którego zależy współczynnik transpiracji, są warunki atmosferyczne, w szczególności zaś ilość wilgoci znajdującej się w powietrzu. Jest rzeczą zrozumiałą, że roślina tym więcej będzie przepompowywać przez siebie wody, im suchsze będzie powietrze; tym mniej zaś — im więcej pary wodnej znajdować się będzie w atmosferze. Widać to dobrze z tablicy poniższej, cytowanej przez B. Świętochowskiego w jego Ogólnej uprawie roślin z r. 1949. Przedstawione są tam wyniki doświadczenia wazonowego z różnymi roślinami, przeprowadzonego w roku suchym przez rosyjską Stację Doświadczalną w Bieziemużnej. Wilgotność gleby w obu doświadczeniach była jednaka, zmienna natomiast była jedynie wilgotność powietrza (tab. 1).

Na wartość współczynnika transpiracji wpływają wreszcie też warunki glebowe. Na ogół można powiedzieć, że roślina tym oszczędniej gospodaruje wodą, a więc tym mniej zużywa jej na wyprodukowanie jednostki suchej masy, im

¹ M. Maksimów, Fizjologia roślin, PWRiL. 1950, str. 49.